Vòng quanh múa lộn (3)

               Triền miên tiểu thuyết của Lê Quang Phương

Phần một: LÀNG VĂN HÓA CHÂN MÂY

Chương 3 :                                ĐÁNH ĐU

   Trương Văn Hích triệu tập Hội đồng hương ước làng Chân Mây vào một sáng sớm khi loa truyền thanh còn oàm oạp chưa dứt.

  Mấy lão trượng U80, người râu tóc bạc phơ cứ để phơ bạc, kẻ râu tóc bạc phơ nhuộm thành đen óng. Ông đi xe tay ga, ông chống gậy dương ô. Bà bỏm bẻm nhai trầu, bà móm mém làm duyên. Tất cả lấy làm trang trọng và vinh dự khi được Trương trưởng làng gọi tới.

   Khói thuốc lào lại trào tuôn như thường lệ . Như thường lệ, vào những buổi ban mai, các cụ tập dưỡng sinh xong, lại dưỡng phổi bằng thuốc lào. Khói thuốc lại ám thêm vào cột vào xà vào tượng cùng tay ngai cỗ ỷ trong đình.

  Trương trưởng làng e hèm mở đầu cuộc họp rồi đặt vấn đề gồm mấy cái để như sau.

 -  Để về Nông Thôn kiểu mẫu sớm hơn trong hàng huyện nhằm nhận thưởng 50 triệu đồng;

 -  Để mừng hai mươi năm kỉ niệm Làng Văn Hóa Chân Mây (Chân Mây là tên làng có từ xưa, Văn Hóa là mới thêm vào 20 năm nay);

 -  Để cho thiên hạ lác mắt khi đến xem hội làng ngày tết. Lác mắt mà thán phục sự tài ba của hội đồng hương ước làng ta. Thán phục Trương trưởng làng này đã biết cách mần chi để giữ gìn bản sắc dân tộc.

 - Để ra mắt và khẳng đinh câu lạc bộ thơ mà Trương trưởng làng làm chủ nhiệm (trưởng làng Trương mà chủ nhiệm thơ thì, chả cần bảo, dứt khoát thơ phải chất lượng và đặc biệt là số lượng sẽ ăn đứt thơ xã thơ huyện là cái chắc)

 - Để cho đậm đà bản sắc văn hóa làng Chân Mây, dứt khoát phải có chiêu trò đánh đu. Đánh đu cùng mấy trò cờ tướng, kéo co, vật tay, đẩy gậy, đồng cốt. Không thì lấy gì mà chơi. Các trò trên ti vi thì không bê xuống sân đình được. Theo chú Sam để đi tìm triệu phú thì được mấy người. Hay là bắt chước làm theo cậu Hoàng để uốn éo hết giả gái lại giả trai trên ti vi đến là tởm lợm. Hoặc tập theo mấy kiểu bọn tù giây vũ đạo uốn éo múa may như bầy sâu đo ngó ngoáy ngọ nguậy. Trò ấy mà đem tập cho chi đoàn thanh niên làng Chân Mây rồi diễn ngoài đình thì Thành Hoàng làng vật cho sặc máu. Chiêu trò thời mới phần lớn là không nhờ cậy chi cho Văn hóa nông quê được, nên dứt khoát phải là đành đu với ngày xưa.    

  Sau một hồi bàn luận. Thực ra là chả bàn chả luận gì. Chỉ có mỗi cái mồm trưởng làng nói, lúc thì ra rả, lúc lại rin rít. Trương Văn Hích nói cũng như đọc thơ, mồm hơi méo đi, môi dưới hơi trễ xuống để nước dãi sều ra. Dân làng Chân Mây bảo vì Trương trưởng đọc thơ hay và nói vòng vo tam quốc hay nên mới chịu nghe, chứ nhìn vào cái mồm méo luôn chảy dãi thì gớm ghiếc lắm. Trương nói nào là đóng góp nào là công cán, nào là ai nhảy trước nhún sau. Nào là ai làm mẫu (hiển nhiên là lão Trương Bạo coi đình rồi). Nào là ai làm trọng tài cờ tướng (là Trương Bảo em Trương Bạo). Nào ai làm trọng tài kéo co, ai làm thơ ai viết thơ ai đọc thơ mừng làng… đều được ban bổ đâu vào đấy cả. Cứ mỗi lần giải quyết xong một cái nào là - nào là - là một trận tiếng rẹc rẹc nảy ra từ cái nõ điếu cày. Những bức tượng, những câu đối, những kèo những cột lai được khói thuốc và mùi thôi thối phả ra từ miệng trưởng làng và miệng ống điếu nhuộm thêm đậm cái màu sám bẩn, ủ thêm hương cái mùi nước thối. 

  Thảo luận mãi, gần trưa, một loạt các chương trình chào mừng năm Ất Mùi được thông qua.

   Sáng mùng một tết Trương Bạo được lệnh của Trương trưởng làng nổi lên 3 hồi 9 tiếng trống. Trời mưa, trống đã cũ lại thủng, nên Trương Bạo có dùng hết sức lực cái tuổi 75 đang còn hừng hực giống đực vì vợ bỏ đi mười bảy năm rồi, tiếng trống vẫn không vang xa, không  vượt khỏi bốn bức tường quanh đình. Thấy thế Trương Văn Hích đấu loa.

  - A lô! Xin kính thưa cán bộ và các đồng chí đoàn thể hội đoàn trong làng!

  Và a lô nhân dân đồng bào chú ý! chú ý ! Nghe đây nghe đây!

  Sáng nay mùng một tết mời các đồng chí và nhân dân ta ra làng ta để ta mừng xuân Ất Mùi.

  Lác đác đã có người đội ô lò dò đến.

  Vài cô cậu thanh niên đi làm ăn trong Nam ngoài Bắc đem được ít trăm bạc về đang ghi phiếu công đức đôi ba chục đóng góp cho đình.

 Vài cô cậu sinh viên về làng ăn tết tò mò đến nhòm ngó cây đu để ôn cố tri tân.

Nhà thơ cấp huyện đã có mặt tại đình từ lúc Trương Bạo gõ trống. Cái đình này đã gắn bó với thi nhân cấp huyện từ nhỏ. Những lần đánh cờ tướng, những lần xem rước Thành Hoàng, rồi là hội làng, rồi là hát bội hát chèo, rồi là chia xôi chia thịt… bao nhiêu là kỷ niệm. Bom rơi đạn nổ, chiến tranh đã cướp mất đi văn hóa đình. Thời ấy ông mới mười tám đôi mươi, đã được nhún đu cùng mấy người bạn. Ôi chà chà! Một nhún đu đã la là. Nhún thêm nhún nữa đu tà tà ngang. Anh nhấn chị dướn giữa làng/ Mưa xuân tốt cả mấy hàng chân đu. Đánh đu đôi, Người cầm tay đu dướn lên hợp lực với người thụp xuống. Nhịp nhàng lại nhịp nhàng, đu đã dựng đứng, đầu chúi xuống đất, chân chống ngược lên trời. Bốn bàn tay bám chặt tay đu, bốn bàn chân áp chặt vào then đạp. Đu dựng đứng chừng mươi tích tắc nhưng mà đem niềm vui đến nghẹn thở cả mấy chục năm. Rồi đu đổ ập xuống bên nào cũng thích. Thích đến tận khi chết không quên. Đạn bay súng nổ, cây đu đi vào kỷ niệm. Hơn nửa thế kỷ qua chả mấy người thấy bóng cây đu. Nhà thơ bồi hồi và hy vọng.

 Hôm nay cây đu ngày xưa đang đứng đó nhưng chẳng có ma nào đu. Thanh niên trong làng đi xa về khoanh tay đứng nhìn xa lạ dửng dưng. Trương trưởng làng với Trương Bạo, hai thằng già U75 nhưng cố bộ không già. Cưa sừng làm nghé, hai thằng trèo lên đu đưa nhún nhẩy. Đám thanh niên sinh viên thấy kệch cỡm vội vã ra về. Nhún mấy cái chẳng biết do tẽn tò hay do chóng mặt mà Trương Văn Hích vội nói thôi thôi cho tau xuống.

  Một mình Trương Bạo nhún nhẩy lừng khừng như bóng ma hiện hồn dưới mưa mù ngày tết. Trương Bạo là ông Từ của đình, vợ bỏ lâu rồi nên máu dê vẫn còn máu. Thỉnh thoảng bán vài ba buồng chuối xanh trong vườn sau đình, kiếm thêm được vài trăm là Bạo đánh bạo đi đêm đánh bắt.

 Trước khi đi đúc gạch, Bạo hay hỏi dò la giá sàn trong làng dạo này là bao nhiêu. Bạo hỏi giữa đình, không ngần ngại. Đình làng Văn Hóa Chân Mây thời nay là của quân vô học (nhà thơ cấp huyện bảo thế nhưng đâu phải thế). Nó chỉ là nơi đưa chuyện làm quà, săm soi và chọc ngoáy, nói tục rồi hô hố cười trong khói thuốc lào hôi thối. Văn hóa thôn quê thế thôi chứ đâu đến nỗi vô học. Trương Bạo hỏi giá sàn được người này người nọ thông báo cụ thể rằng con ni trăm mốt, con tê thêm năm ngàn, con nọ thích thì cho không, không thích thì phải hai trăm trở lên.

     Trương Bạo thường vào nhà mấy mụ hàng xáo. Nếu giá không mềm thì Bạo từ chối đi tìm mấy ả thu mua phế liệu tuổi đã sồn sồn. Mức mỗi lần thấp hơn giá sàn 5 đến 10 ngàn. Mấy cô ngoài bốn chục đi mua phế liệu thế mà thơm đáo để. Thường mặc áo chống nắng, khăn mũ khẩu trang kín mặt, kính màu che mắt, các cô đạp xe đi mua phế liệu. Nhà nghỉ là nơi các cô hay tìm đến để bán chứ không mua. Một giờ làm đĩ thôi là bằng mấy ngày thu mua phế liệu. Kiếm thêm cho con nộp tiền học, góp thêm cho chồng đóng tiền quỹ làng quỹ xã, xây nhà văn hóa thôn để sớm về nông thôn văn hóa. Nằm ngửa mấy chục phút cho đàn ông vày vò có chi mà thẹn. Nằm trên nệm trắng thơm tho, điều hòa mát rượi lại có tiền tội gì mà không ngửa. Nằm ở nhà nghỉ thơm vào da thịt đến tối chồng lại hít hà khen hít hà thích. Cứ chiều chồng thương con là được. Chỉ xấu hổ khi không có tiền nộp cho làng xã bị bêu riếu lên loa đài. Xấu hổ rồi lại còn sợ, nếu không có tiền góp xây nghĩa địa, bảo vệ nghĩa địa, quỹ tang lễ, đường vào nghĩa địa…thì “bay chết hay cha mẹ bay chết sẽ vất xác trôi sông”  phải nộp cho đủ thì “chết rồi làng mới cho chập cheng” như lời tuyên bố của Trương trưởng làng.

  Nhìn ánh đèn điện xanh đỏ từ mấy nhà nghỉ bên trái bên phải đình nhấp nháy lung linh. Nhìn các cặp trẻ có già có, có tiền có của có sức, đôi một vào ra nhà nghỉ làm cái trò đực cái đêm đêm ngày ngày là Trương Bạo lại liếm nước dãi. Vài tháng mới được ngủ với đàn bà một lần, chã bõ bèn chi nên Bạo dê vẫn cứ dê. Mỗi lần nhún đu một cái là Bạo lại nhìn mấy con mẹ góa mấy mụ ế chồng. Thỉnh thoảng vẫn có mấy cái nhìn từ phía đàn bà trong sân đình ném ra cho Bạo.

  Trương Bạo ngồi trên cây đu như ngồi bệ xí xổm. Bạo nhìn hòm công đức để dưới chân cây đu. Có món rồi. Tối ni phải đưa đươc con mẹ hàng thịt bán rong vào đình. Hai lần ướm nó nhưng hai lần cao giá. Ba trăm là ba chục nải chuối.

 Trương Bạo cứ ngồi xổm trên cây đu mà thao láo nhìn đám đàn bà.

  Nhà thơ cấp huyện vốn thích nhất là trò nhún đu, nhưng nhìn thấy thực tại thi nhân nổi thi hứng và bài thơ Đu Đưa Bên Đình ra đời         

ĐU ĐƯA BÊN ĐÌNH

Cây đu làng dựng bên đình

Cớ sao đu lại một mình chỏng chơ

Mưa xuân rắc nhẹ bụi mờ

Gió xuân nhún thử thẫn thờ. Đu đưa

Khói hương nằng nặng lư đừ

xong ba ngày tết chưa đu lần nào

Sáng nay

Không bẩm không chào

trưởng làng hò hét đấm vào vòm tai

Hội làng Văn Hóa Chân Mây

Mấy ông bà móm con say lên đồng

Thành Hoàng

hoảng hốt lộn sòng

Mái đình

thu vội  làn cong thơ về

Cây đu tò tẽn ê chề

hồn xưa phiêu bạt

vía  về vội bay

 Bài thơ Đu Đưa Bên Đình ra đời và ngay lập tức được photo copy để nhiều người cùng xem nhiều người cùng đọc. Đám đánh cờ tướng ngừng đánh để đọc rồi phán thơ với thiếc. Đám kéo co ngừng co để đọc rồi phán thơ lơ thơ thẩn. Đám tụ năm tụ ba đưa chuyện lại được đề tài để đưa chuyện, đọc thấy vần vè rõ hợp, rõ ràng là đu đưa bên đình rồi. Góc đình kia mấy ông khuyến học, mấy cụ hội người cao tuổi là thi nhân thi hữu trong Câu lạc bộ thơ làng Chân Mây đang phê bình gật gù tâm đắc:

 - Mưa ướt sũng đũng quần mà lại nói rắc nhẹ bụi hờ.

 - Gió xuân mà lại nhún đu chứ.

 - Nhà thơ cấp huyện làm thơ chả ra chi, thua xa nhà thơ cấp làng ta.

 - Chết chết sao Thành Hoàng lại lộn sòng. Chết chết thu lại thu lại.

 - Thơ phản động.

 - Mái đình cong thì vẫn cong chứ ai thu lại được. Thợ mộc chạm vô là bị vặn tay liền

 - Bậy bậy bậy.

 -  Đang cúng đang hương khói sao lại vía về vội bay.

 Đu Đưa Bên Đình được câu lạc bộ thơ Chân Mây bình phẩm.

 Chê nhiều hơn khen.

 Chủ nhiệm câu lạc bộ thơ Trương Văn Hích thấy mình phải có trách nhiệm họa lại bài thơ này và cũng là để chứng tỏ tài năng làng ăn đứt huyện ăn đứt tỉnh. Sự giác ngộ văn hóa cấp làng trong thời kỳ công cuộc đổi mới kiểu mẫu không thể không có thơ đối lại thơ hàng huyện. Trước nay những cái gì của huyện của tỉnh đưa về (đại loại như nghị quyết hay công văn chỉ thị, hoặc to lớn như luật pháp từ mãi cao cao bổ xuống) đều được làng xã này quyết định có làm hay không, lừa huyện tỉnh rồi báo cáo lại bằng cách riêng của làng Chân Mây.      

  Ống điếu thuốc lào lại được Trương Văn Hích bập miệng vào. Tiếng rẹc rẹc khẹc khẹc lại từ nõ điếu bắn ra chen lẫn với tiếng quân cờ chí chát đập mặt nhau.  Miệng Hích lại phì khói. Bởi tết bởi xuân nên đông cụ ra đình chơi, nên lắm kiểu mồm bập vào điếu. Bởi vậy nước điếu lưu kiểu năm cũ sang năm mới hôi lại thêm hôi, thối lại càng thối. Mùi hôi thối theo khói thuốc từ mồm trưởng làng bay ra lại lan tỏa lại nhuộm tẩm đình. Cộng với mùi hương nằng nặng, mùi nước hoa đủ kiểu đủ loại con cháu mọi miền đem về được các bà bôi mừng xuân đón tết đang từ nách, từ rốn các bà các chị các cô ngào ngạt tỏa ra. Lại cộng với mùi rượu thức nhắm dưa hành mừng tết từ mồm mấy ông mặt đỏ mặt tái đang  phẩm bình văn thơ. Tất cả hòa thành cái mùi của làng Văn hóa Chân Mây.

 Hích thường xuất khẩu thành chương. Trong cái không khí văn hóa làng như hôm nay, hôm nay mùng một tết, không khí thực sự là Văn Hóa nên Hích, cứ sau mỗi điếu thuốc là một câu thơ tài hoa ra đời. Rất nhanh mà lại rất hay. Bài thơ Chình Ình Bên Đình của Hích được sáng tạo trong vòng 15 phut. Kể từ điếu thuốc lào đầu tiên vào lúc 10 giờ kém 15 đến khi Hích rít điếu cuối cùng để hạ câu Trương trưởng làng đã ký là vào lúc 10 giờ 00 phút sáng thứ năm, ngày 19 tháng hai năm 2015, nhằm vào giờ Quý Tỵ ngày Bính Dần tháng Mậu Dần năm Ất Mùi ( nhằm mùng một tết – Trương trưởng vẫn còn đánh dấu sự kiện này bằng cách ghi rõ giờ ngày tháng năm ra đời bài thơ này dưới mép tờ báo liếp vẫn treo cạnh trống đình)

 Bài thơ vĩ đại ấy như sau:

CHÌNH ÌNH BÊN ĐÌNH

Chình ình cao lớn ngoài đình

Ai thích thì cứ tự mình đu đưa

Tết mấy ngày vấp phải mưa

Cây đu rất thích một mình đu đưa

Trương Bạo là chính ông từ

Cả ba ngày tết nhún đu một mình

Sáng nay

vui vẻ làm sao

Trưởng làng cùng với đồng bào ta đây

Làng hội Văn Hóa Chân Mây

Mấy bà mom móm cũng say hát đồng

Thành Hoàng

vẫn ở nhà trong

Mái đình vẫn cứ cong cong mái đình

 Câu lạc bộ thơ làng Văn Hóa Chân Mây thẩm bình mãi về hai bài thơ này. Để lưu lại cho con cháu trong làng. Để mai sau và mãi mãi xem Chình Ình Bên Đình như là báu vật, như là di sản phi vật thể, các cụ, trong đó có cụ khuyến học là to mồm nhất đề nghị nên khắc vào bia đá hai bài thơ này. Phải khắc vào bia đá bởi nó cũng văn hóa ngang tầm với thơ Nghĩa địa 1 và Nghĩa địa 2. Và hiển nhiên không nên và không được bao giờ dinh bài này ra nghĩa địa. Cụ Khuyến học kêu giọng the thé quả quyết là vậy.

  Người ra thơ thì dễ, ai mà chả làm được thơ. Câu lạc bộ thơ xóm nào chả có. Phần lớn đứa dở hơi mới làm thơ rồi cho ra thứ thơ dở hơi. Thơ phải ra thơ mới là thơ. Đối thơ họa thơ mới khó. Cực khó. Trương trưởng làng mình, chủ nhiệm câu lạc bộ thơ làng mình quả thật tài hoa lỗi lạc. Đối được thơ của nhà thơ cấp huyện. Thơ cấp huyện âm âm chung chung. Thơ Trương trưởng làng mình sáng rõ như ánh ban mai. Đem đặt hai bài thơ bên nhau mới thấy đối ra đối, họa ra họa.

 Thơ khắc vào bia đá thì chưa thấy đâu, chắc chưa thành nghị quyết thu để ban bổ vào đầu dân nên chưa có kinh phí. Quỹ làng thì Trương trưởng phải nịnh khéo thủ quỹ (là vợ mình) mới được ứng nhỏ giọt. (Bắc thang lên hỏi ông giời / Quỹ làng đưa vợ có đòi được chăng – Trưởng trưởng tự bạch)  

 Trong khi chờ kinh phí khắc bia, mấy cụ nịnh thối trưởng làng Trương là cứ mua tấm bạt đỏ về viết thơ lên cho làng thưởng thức dần đi đã.

 Đây là tấm bạt đề thơ:

ĐU ĐƯA BÊN ĐÌNH Cây đu làng dựng bên đình Cớ sao đu lại một mình chỏng chơ Mưa xuân rắc nhẹ bụi mờ Gió xuân nhún thử thẫn thờ. Đu đưa Khói hương nằng nặng lư đừ xong ba ngày tết chưa đu lần nào Sáng nay Không bẩm không chào trưởng làng hò hét đấm vào vòm tai Hội làng Văn Hóa Chân Mây Mấy ông bà móm con say lên đồng Thành Hoàng hoảng hốt lộn sòng Mái đình thu vội  làn cong thơ về Cây đu tò tẽn ê chề hồn xưa phiêu bạt vía  về vội bay ( Thi Nhân Chân Mây )

CHÌNH ÌNH BÊN ĐÌNH Chình ình cao lớn ngoài đình Ai thích thì đứng dập dềnh đu đưa Tết mấy ngày vấp phải mưa Cây đu rất thích một mình chỏng  chơ Trương Bạo là chính ông từ Cả ba ngày tết nhún đu một mình Sáng nay  vui vẻ làm sao Trưởng làng cùng với đồng bào ta đây Làng hội Văn Hóa Chân Mây Mấy bà mom móm cũng say hát đồng Thành Hoàng   vẫn ở nhà trong Mái đình vẫn cứ cong cong mái đình Cây đu vẫn cứ chình ình Ai mà thấy thích Thì rinh nó về.   (Thơ Lục Bát sáu tám đối lại nhà thơ cấp huyện của Trương trưởng làng đã ký)

          Tác giả Lê Quang Phương (ôm nón đứng), Sài Gòn, tháng 5 - 1975