Những bí ẩn theo ta suốt cuộc đời

Nhà thơ nổi tiếng của nước Nga Evtushenko nhập viện ở Mỹ ngày 31 tháng 3 và đã qua đời vào ngày 1 tháng tư 2017.

Evgeny Evtushenko sinh năm 1932 tại vùng Irkutsk. Di sản của ông gồm nhiều tập thơ và 19 bản trường ca. Ông cũng nổi tiếng như một tiểu thuyết gia, đạo diễn phim, nhà biên kịch, nhà báo và diễn viên. 

Trước khi qua đời, nhà thơ yêu cầu được chôn cất tại Peredelkino, ngoại ô Moskva, gần với mộ nhà văn Boris Pasternak.

Nếu sống đến ngày 18 tháng 7, nhà thơ Evtushenko sẽ tròn 85 tuổi. Nhân dịp kỷ niệm này nhà thơ đã lên kế hoạch tổ chức chuyến đi đọc thơ tới các thành phố ở Nga, Belarus và Kazakhstan. Bây giờ thì những dự định tốt đẹp ấy đã theo ông về "thế giới bên kia".

Bài thơ đầu tiên của Evtushenko được xuất bản năm 1949. Sau đó, ông trở thành hội viên trẻ nhất Hội nhà văn Liên Xô. 

Tổng thống Nga Vladimir Putin đã bày tỏ lời chia buồn sâu sắc tới góa phụ, người thân và bạn bè của nhà thơ Evtushenko.

Evgeny Evtushenko

Evtushenko là nhà thơ vĩ đại, di sản của ông là một phần không thể thiếu của văn hóa Nga. Ông từng đến Việt Nam trong thời kỳ chống Mỹ. Thơ ông được dịch sang tiếng Việt và được bạn đọc hâm mộ, đặc biệt là tập thơ Lọ Lem do nhà thơ Bằng Việt dịch.

Là một người hâm mộ Evtushenko, tôi đã không khỏi bàng hoàng khi nghe tin ông qua đời. Xin được nhắc lại ở đây một kỉ niệm:

Những bí ẩn theo ta suốt cuộc đời 

Có những kỉ niệm đi theo ta suốt cuộc đời. Có những bài thơ hay như kỉ niệm cũng đi theo ta suốt cuộc đời. Như là một điều ám ảnh. Như là một sự ám vào mình. Bài thơ Những điều bí ẩn của nhà thơ Nga Evtushenko  là một trường hợp như vậy. 

Đại học Vinh. Khi tôi đang theo học năm thứ 2 hệ cao học. Cầm tập thơ mỏng mảnh có cái tên giản dị mà gợi sự tò mò Lọ Lem đâu chỉ có 30 trang  của Evtushenko, tôi đã đọc hết veo trong chốc lát. Sau đó chầm chậm đọc lại. Thấy bài nào cũng hay, bài nào cũng thấm đẫm những suy tư lai láng về cuộc đời, về con người. Đã có không biết bao nhiêu tập thơ qua tay tôi, nhưng đến nay, với tôi Lọ Lem vẫn là tập thơ hay nhất. Nó vẫn đi theo tôi suốt từ bấy đến nay sau mấy chục năm trôi đi với bao nhiêu nước đã chảy qua cầu, vẫn chiếm một chỗ khiêm nhường trong tủ sách của nhà tôi, nhưng là một chỗ không thể không có, một chỗ không thể thiếu không chỉ là trên giá sách, mà trong cả tâm hồn.

Trong tập thơ hay nhất ấy, có một bài thơ hay nhất: Những điều bí ẩn.Theo tư duy thông thường của nhà phân tích, bài thơ được chia làm hai phần.

Phần một với bốn khổ đầu nói về những cảm xúc đầu đời của một thời trai trẻ. Những rung động của tâm hồn có sức mạnh đốt cháy  tơi bời những trái tim trẻ tuổi có thể nhịn tất cả, hy sinh tất cả chỉ vì một chữ yêu. Phần này đặt tên là Bí ẩn đi chân trần.

Phần hai với năm khổ thơ còn lại nói về những trớ trêu, hững hụt khi con người ta đã bước vào tuổi trưởng thành; khi những bí ẩn đam mê rất đỗi thiêng liêng của tuổi trẻ chợt tan biến như bong bóng xà phòng. Những xúc cảm đầu đời nay đã trở thành vô cảm. Cái được ngỡ như đã cầm nắm chắc trong tay với những bí ẩn đi theo ta suốt cuộc đời thì bây giờ, đau đớn thay, cũng có nghĩa là cái đã mất đi. Buồn vô cùng và thất vọng cũng vô biên.

Phần này được định danh là Bí ẩn đã bay xa. 

Evgueni Evtushenko là một nhà văn Nga cự phách.  Những câu chuyện về cuộc đời và văn nghiệp của ông có thể nói cả ngày không hết. Vào năm 1983. Khi Viện văn học Nga mang tên Gooc - ki mở một cuộc thăm dò dư luận với câu hỏi: Nếu được chọn ra hai mươi nhà văn Nga kiệt xuất, bạn sẽ chọn ai. Trong con số hai mươi ấy, có tên tuổi Evtushenko.

Hỏi tiếp: Nếu chọn lại còn mười người, bạn sẽ ghi tên những ai? Mười người vẫn có Evtushenko.

Vậy năm người sẽ có những ai? Vẫn cứ có Evtushenko.   

Câu hỏi cuối cùng của cuộc thăm dò: Nếu chỉ chọn có một người? Tất cả vẫn đồng thanh: Evtushenko.

Evtushenko là như thế đấy.

Sau này, do bất đồng với thể chế xã hội xô viết, Evtushenko sang định cư ở Mỹ, mặc dù ông là người yêu nước Nga đến tận cùng xương tủy. Ở Mỹ, ông sống bằng cách đi đọc thơ trước công chúng và giảng dạy về văn học Nga cho nhiều trường Đại học. Nước Mỹ tự do nhân văn và trọng dụng nhân tài đã không  có chút phân biệt đối xử nào với nhà thơ Evtushenko. Ông sống khỏe theo cả nghĩa đen, nghĩa bóng và danh giá ở nước Mỹ nhưng lòng vẫn đau đáu về Tổ quốc Nga.

Năm 1991 chế độ Nga - Xô Viết sụp đổ, Evtushenko đã nhiều lần  trở về với quê hương, tổ quốc Nga của ông, song ông vẫn định cư chính ở nước Mỹ. Và ông lại tiếp tục vẫn là thần tượng của những người Nga có tâm hồn.

Tôi thích Những điều bí ẩn của Evtushenko đến nỗi sau khi đã giảng xong giáo trình văn học TQ cho sinh viên, bao giờ cũng kết thúc và từ biệt các lớp sinh viên bằng cách giới thiệu vài nét về tác giả Evtushenko và đọc bài thơ Những điều bí ẩn cho họ nghe như để tạo một dư ba về sự đồng cảm giữa những người yêu văn học với nhau.

Sau tất cả những điều đó, tôi mới  kính cẩn cúi chào sinh viên  ra về.

Và đây, bạn hãy cùng thưởng thức những hạt ngọc trong một bài thơ toàn là ngọc ngà châu báu của Evtushenko. Và bạn cũng đừng quên tài năng của dịch giả bài thơ này từ tiếng Nga sang tiếng Việt là nhà thơ Bằng Việt nhé.                

NHỮNG ĐIỀU BÍ ẨN

Những bí ẩn của tuổi thơ tan biến
Như những bến bờ sáng sớm mù sương...
Thuở những Tônhia, Tanhia duyên dáng
Bí ẩn đi nhón gót giữa sân trường!

Bí ẩn những vì sao, bí ẩn bao loài thú,
Gốc liễu khác thường ư? Vì một đám côn trùng
Và cánh cửa bí ẩn kêu cọt kẹt
Chỉ riêng ở tuổi thơ, cánh cửa mới lạ lùng

Những kỳ quan tỏa xa trên khắp miền thế giới
Như những quả bóng màu, không biết thổi từ đâu
Cứ liên tiếp nhả ra từ miệng nhà ảo thuật
Làm đám trẻ mê đi khi chứng kiến phép màu.

Và đôi bạn gái trai, lướt trên băng bí ẩn.
Chợt áp mặt vào nhau, khẽ bí ẩn thầm thì,
Tay vừa khẽ chạm tay đã như luồng điện giật
Vừa rụt rè, vừa nóng hổi, say mê...

Ấy thế rồi tuổi trưởng thành vụt đến
Tấm áo cũ vẫn choàng, giờ rách hết còn đâu?
Và tất cả mọi phép màu phù thủy
Đều vụt bỏ rơi ta, về với lứa em sau!

Bí ẩn quên ta rồi, ta lớn rồi phải khác.
Các vị phù thủy ơi, sao ác nghiệt quá chừng!
Tuyết vẫn tuyết rơi trên vai như trước
Nhưng rơi thế rồi thôi, chẳng một chút động lòng.

Những quả bóng nhiều màu từ miệng nhà ảo thuật
Chẳng hồi hộp nữa rồi, buồn chán biết bao nhiêu!
Bao người khác quanh ta chẳng làm ta háo hức
Và họ cũng nhìn ta thô thiển, sỗ sàng theo!

Nếu tay lại bắt tay, hay vô tình khẽ chạm
Thì có gì đâu, cũng chỉ giống tay mình!
Rất đơn giản là tay, nào có gì bí ẩn,
Nào còn lại gì đâu những cảm giác si tình!

Bí ẩn rất đơn sơ nhưng vẫn cần bí ẩn,
Dù ít dù nhiều, xin trả lại cho ta...
Bí ẩn rất lặng yên, rụt rè và nhút nhát,
Bí ẩn đi chân trần, mảnh dẻ, đã bay xa!

                    
(Nguồn: Lọ lem, thơ Evtushenko, Bằng Việt dịch
Ảnh: từ Internet)