Người bạn trên cao nguyên

Truyện ngắn này viết từ năm 1988 khi tôi còn dạy ở ĐHSP Qui Nhơn, đã đăng ở vài tờ báo và tạp chí, đã gửi dự thi cuộc thi sáng tác về Thầy giáo và Nhà trường do Bộ Đại học và Trung học chuyên ngiệp tổ chức và đạt giải nhì (không có giải nhất) về thể loại truyện ngắn. Phần thưởng hồi đó là 2 cái bàn ủi Liên Xô, một cái ấm đun nước bằng điện cũng của Liên Xô (chắc hàng do mấy cha ở Bộ ĐH và TH chuyên nghiệp đi Liên Xô đánh về bán buôn lại cho Bộ làm phần thưởng). Tên các nhân vật trong truyện là hình mẫu có thật từ những người bạn, những đồng nghiệp sống quanh tôi.   

         

         

Thaønh phoá chìm trong maøn möa ñaàu muøa. Beán xe hôi lieân tænh öôùt suõng nöôùc. Tuy vaäy, toâi vaãn haêng haùi tieãn Ñaøo ñi Taây Nguyeân. ÔÛ cöûa beán xe ngöôøi chaët nhö neâm coái. Xích loâ, xe ñaïp thoà, ngöôøi ñi boä tay xaùch naùch mang cöù nhö maéc caû vaøo nhau, hôi ngöôøi quyeän vôùi hôi ñaát noàng naëc, söïc leân muøi cuûa beán xe, beán taøu. Ñaõ qua roài moät muøa heø noàng chaùy vôùi nhöõng caønh hoa phöôïng ñoû röïc treân ñöôøng phoá. Ñaõ thaáy ñaâu ñaây hôi höôùng cuûa moät muøa laïnh saép traøn veà.

          Ñaøo, moät tay xaùch chieác ba loâ loän, vai ñeo tooøng teng chieác tuùi mìn côø-laây-mo ñaõ sôøn. Da anh ñen chaùy, toùc vaøng hoe nhö theå khoâng bao giôø goäi saïch maøu ñoû vónh cöûu cuûa ñaát röøng Taây Nguyeân. Toâi nhìndaùng ñi phong söông ñeán bô ñôøi cuûa anh maø phaùt theøm. Nhìn Ñaøo, khoâng ai bieát anh laø Hieäu tröôûng cuûa moät tröôøng phoå thoâng trung hoïc maø teân tuoåi ñaõ töøng vang leân ñaøi, baùo caùc côõ. Ñöùng chôø xe trong phoøng ñôïi, vöøa phun khoùi thuoác muø mòt leân traàn nhaø, anh vöøa mæa mai, xæa xoùi toâi :

          - Caùi thaønh phoá cuûa caäu ñuùng laø laøm oâ danh khaùi nieäm thaønh phoá. Thaønh phoá gì maø chui khaép moïi xoù xænh khoâng luøng ra ñöôïc moät boä töø ñieån vaên hoïc !

          - Nhöng toâi cuõng ñaõ luøng cho oâng ñöôïc hai taäp thô Ñöôøng ñaáy thoâi. Toâi traû mieáng.

          Ñaøo khoâng noùi gì, tieáp tuïc rít thuoác.

          Toâi nhôù laïi thôøi sinh vieân caùch ñaây ñaõ möôøi naêm. Tröôùc ñoù nöõa laø nhöõng naêm thaùng phoå thoâng. Ñaøo laø moät chaøng trai ñam meâ saùch vôû, thænh thoaûng noåi höùng leân laïi taäp toïng vieát vaên, laøm thô, baøi vôû ñoùng goùi göûi ñi caùc toøa soaïn khaép nôi maø vaãn bieät voâ aâm tín. Ñeán noãi trong muïc hoäp thö cuõng khoâng heà coù teân Traàn Anh Ñaøo. Chaúng haïn, chuùng toâi ñaõ nhaän ñöôïc baøi cuûa baïn, chuùng toâi ñang nghieân cöùu söû duïng, raát hoan ngheânh nhieät tình cuûa baïn vaø mong baïn tieáp tuïc göûi baøi cho chuùng toâi v.v… Ñaõ theá, Ñaøo laïi hay trieát lyù vaët nhö moät nhaø trieát hoïc thoâng kim baùc coå. Ñaïi loaïi :

          - Söï thaát baïi trong tröôøng ñôøi laø maûnh ñaát toát cho thaønh coâng cuûa söï saùng taïo. Nhöõng nhaø ngheä só taøi hoa bao giôø cuõng soáng trong nhöõng cuoäc ñôøi baát haïnh.

          Moät laàn Ñaøo tuyeân boá huøng hoàn giöõa ñaùm ñoâng nhö theá. Toâi vaø moïi ngöôøi nhìn anh ngôø vöïc :

          - Thì ñaáy, Nguyeãn Traõi, Nguyeãn Du ôû ta nheù, roài cuï Toânxtoâi, Puskin, Leùc moân toáp, Mai a ôû Nga ñaáy. Ñaøo daãn chöùng huøng hoàn. Anh coøn keå theâm nhöõng Khuaát Nguyeân, Tö Maõ Thieân, Ñoã Phuû naøo ñaáy ôû Trung Quoác maø tai chuùng toâi coøn laï laém.

          Nhö theá thì cöù cho laø anh coù lyù ñi. Nhöng ñeán nöôùc naøy thì khoâng chòu noãi :

          - Ngay caû mình cuõng vaäy thoâi. Giaû söû nhö döôùi moãi taùc phaåm cuûa mình ñem kyù teân cuûa moät teân tuoåi löøng danh naøo ñaáy nhö Xuaân Dieäu, Nguyeãn Ñình Thi chaúng haïn thì ñaâu ñeán noãi.

          Toâi nổi đóa leân :

          - Caäu kieâu caêng vöøa vöøa chöù. Nhöõng ngöôøi laøm bieân taäp ôû caùc toøa soaïn hoï cuõng bieát ñaâu laø vaøng ñaâu laø thau chöù.

          Ñaøo boû ñi, tay ñuùt tuùi quaàn, coøn noùi laïi :

          - Xì, caùc cuï ngaøy xöa ñaõ chaúng noùi “Vaên nhaân töông khinh” laø gì !

          Coøn laïi moät mình, toâi cöù ngôø ngôï. Bieát ñaâu Ñaøo coù taøi thaät. Quaû nhieân, moät söï kieän ñaëc bieät xaûy ra, Baùo Vaên Ngheä thaønh phoá laàn aáy ñaõ ñaêng moät baøi thô boán caâu cuûa Ñaøo. Ñuùng laø coù coâng maøi buùt, coù ngaøy neân … thô. Toâi vaø Ñaøo ñoïc ñi ñoïc laïi baøi thô Tieãn baïn, döôùi ñoù, coù teân Traàn Anh Ñaøo laàn ñaàu tieân ñöôïc naèm chónh cheän treân moät tôø baùo.

                             Saùch cuõ anh ñi coøn ñeå laïi

                             Mai ngaøy baïn môùi seõ trao tay

                             Hôi noàng trong aáy coøn vöông maõi

                             Nghóa baïn tình thaày chaúng heà phai.

          Ñoù laø baøi thô Ñaøo vieát trong dòp ñöa tieãn maáy hoïc sinh cuûa tröôøng ñi boä ñoäi. Toâi ñoaùn chaéc vôùi ñaø naøy, töø nay taøi naêng ngheä só cuûa anh seõ nôû roä. Ñuøng moät caùi Ñaøo tuyeân boá :

          - Chaám heát. Thieân taøi laø bieát döøng laïi ñuùng luùc. Theá naøo laø “tri tuùc tri chæ” ? Töø nay, tôù khoâng bao giôø saùng taùc nöõa. Phuø phieám. Phaûi laøm caùi gì thöïc söï coù ích cho ñôøi kia. Mình seõ laøm laõnh ñaïo.

          Nghe Ñaøo noùi, toâi troá maét nhìn anh nhö nhìn moät con ngöôøi cuûa haønh tinh xa laï naøo vöøa töø ñóa bay böôùc xuoáng. Moïi thöù ôû anh khoâng bao giôø ñöùng yeân, cöù loän tuøng pheøo.

          Toát nghieäp phoå thoâng, Ñaøo ra leänh cho toâi cuøng thi vaøo ñaïi hoïc sö phaïm Vaên. Vôùi toâi, sao cuõng ñöôïc, mieãn laø vaøo loït ñaïi hoïc. Duø ñoù laø ñaïi hoïc naáu aên hay ñaïi hoïc ñi daïy thì cuõng theá. Vôùi laïi ôû thaønh phoá chuùng toâi chæ coù moät tröôøng ñaïi hoïc duy nhaát laø ñaïi hoïc sö phaïm, muoán ñi ngaønh khaùc sôï xa nhaø, sôï toán keùm. Rieâng Ñaøo, anh noùi vaøo tai toâi moät caùch nghieâm chænh :

          - Mình seõ ra tröôøng ñi daïy vaø seõ laøm hieäu tröôûng moät tröôøng caáp ba, nhö caùc thaày tröôøng mình aáy, oai thaät. Döôùi tay laø caû moät hoäi ñoàng giaùo vieân coù trình ñoä ñaïi hoïc thuoäc caùc ngaønh khoa hoïc cuûa theá giôùi loaøi ngöôøi.

Toâi laïi ngôø vöïc Ñaøo nhö ngaøy naøo ñaõ ngôø vöïc taøi naêng ngheä só cuûa anh.

Nhöõng naêm ôû tröôøng ñaïi hoïc toâi ñaõ thaønh moät con moït saùch vaø do vaäy, laø sinh vieân xuaát saéc boán naêm lieàn. Ñaøo chæ hoïc ñeå ñuû ñieåm trung bình, nhöng anh ñaõ baét tay chuaån bò ñeå trôû thaønh moät hieäu tröôûng. Tuû saùch cuûa anh coù nhöõng cuoán maø sinh vieân chuùng toâi khoâng bao giôø ñeå maét ñeán : Ngheä thuaät dieãn giaûng, nhöõng baøi giaûng veà quaûn lyù tröôøng hoïc, coâng vieäc cuûa ngöôøi quaûn lyù, toái öu hoùa kinh teá …   

Toát nghieäp, toâi ñöôïc giöõ laïi tröôøng. Thaät chaúng mong gì hôn nöõa. Daïy ñaïi hoïc cuõng toát thoâi. Heát taäp söï seõ laø trôï lyù giaûng vieân, roài phoù giaùo sö, giaùo sö cuõng neân. Con ngöôøi toâi laø vaäy ñaáy. Toâi öa nhöõng caùi gì suoâng seû, thuaän buoàm xuoâi gioù. Ñieàu raéc roái laø ôû Ñaøo. Chæ tieâu ñi Taây Nguyeân coù 5 ngöôøi. Ai cuõng laéc ñaàu leø löôõi sôï mình coù teân trong soá ñoù. Nhöng Ñaøo ñaõ xung phong, anh laøm ñôn ñaêng kyù ôû lôùp, khoa. Ñeå chaéc aên, anh leân caû thaày hieäu tröôûng. Thaày hieäu tröôûng, moät giaùo sö hieàn haønh, ngöôøi thaáp nhoû, ñaõ xieát chaët tay Ñaøo, bieåu döông tinh thaàn anh tröôùc toaøn theå sinh vieân coi anh laø maãu möïc cuûa tinh thaàn “ba saün saøng”. Moïi ngöôøi voã tay khaâm phuïc. Chæ rieâng toâi hieåu Ñaøo. Anh leân Taây Nguyeân vôùi giaác moäng hieäu tröôûng cuûa anh.

Nhöng ñöôøng ñôøi quaû khoâng baèng phaúng duø chæ laø söï baèng phaúng töông ñoái treân nhöõng con ñöôøng ñaát ñoû Taây Nguyeân. Sôû Giaùo duïc Taây Nguyeân ñaõ giöõ Ñaøo laïi laøm caùn boä phoøng toång hôïp, vì anh laø sinh vieân Vaên, coù theå toång hôïp tình hình vaø vieát baùo caùo cho giaùm ñoác. Ñaøo ngaäm ñaéng nuoát cay chaáp nhaän. Ba naêm sau, moät huyeän môùi ñöôïc thaønh laäp giöõa ñieäp truøng röøng nuùi Taây Nguyeân. Ngöôøi ta ñaët teân luoân cho noù laø huyeän Môùi. Sôû thaønh laäp ôû ñaáy laø moät tröôøng phoå thoâng trung hoïc nhöng khoâng coù ai tình nguyeän ñeán coâng taùc. Nhöõng ngöôøi thöôøng sôï caùi môùi, duø caùi môùi aáy chæ laø moät vuøng ñaát cuõ kyõ, coù töø traêm theá kyû nay. Giöõa luùc ñoù, Ñaøo xung phong. Giaùm ñoác sôû söôùng caû ngöôøi vì gôõ ñöôïc theá bí, ñaõ quyeát ñònh cöû anh laøm quyeàn hieäu tröôøng tröôøng phoå thoâng trung hoïc huyeän Môùi. Moät naêm sau oâng boû chöõ “quyeàn” vì thaáy coâng vieäc cuõng troâi chaûy. Ñaøo trôû thaønh hieäu tröôûng thöïc thuï. Chæ coù ñieàu ñoù khoâng phaûi laø moät tröôøng vôùi moät hoäi ñoàng giaùo vieân coù ñuû taát caû caùc ngaønh khoa hoïc. Tröôøng coù saùu giaùo vieân. Moät ngöôøi daïy hai, ba moân. Giöõa caùc moân, trôù treâu thay coù khi khoâng lieân quan gì vôùi nhau. Rieâng Ñaøo, anh ñaõ thaønh moät nhaø baùch khoa vöøa laøm hieäu tröôûng, vöøa daïy vaên, daïy söû, daïy caû chính trò.Toâi ñoïc thö Ñaøo maø laáy laøm kinh ngaïc. Ñuùng laø huyeän Môùi thaät. Treân theá giôùi chöa chaéc coù moät nhaø giaùo duïc naøo “ña ri naêng” nhö anh.

Trong luùc ñoù, toâi chæ môùi qua ñöôïc caùi cao hoïc, ñang chuaån bò ñeä trình luaän aùn phoù tieán só trong nöôùc. Toâi khoâng lo cho mình, chæ lo cho Ñaøo. Nhöng Ñaøo laïi xòt muõi vaøo caùi luaän aùn cuûa toâi :

- Khoâng coù caùi luaän aùn phoù tieán só cuûa caäu thì ngaønh lyù luaän vaên hoïc cuûa theá giôùi naøy cuõng ñaõ raéc roái laém roài. Heát tieán só naøy ñeán vieän só noï cöù loay hoay maõi vôùi nhöõng vaán ñeà tröôøu töôïng nhö, nhöõng ñaëc tröng cô baûn, nhöõng chaéc naêng, nhöõng phöông phaùp saùng taùc cuûa vaên hoïc maø roài coù ñaâu vaøo vôùi ñaâu ñaâu ? Trong khi ñoù caùc nhaø vaên vaãn cho ra ñôøi heát taùc naøy ñeán taùc phaåm khaùc. Vaø coù raát nhieàu nhöõng taùc phaåm hay maø taùc giaû cuûa noù laïi chöa heà bieát ñeán lyù luaän laø gì. Thô Traàn Ñaêng Khoa khi coøn beù ñaáy !

Toâi chæ coøn bieát nhuùn vai tröôùc lyù leõ cöïc ñoan aáy.

Trôøi tieáp tuïc möa, xe ñi Taây Nguyeân vaãn chöa ñeán. Kieåu naøy chaéc maùy moùc bò truïc traëc gì ñaây. Toâi soát ruoät. Ñaøo trieát lyù :

Thôøi buoåi naøy, theá laø thöôøng. Boãng döng maø noù ñaâu vaøo ñaáy caû thì môùi laï chöù. Roài anh keå. Hoài môùi veà huyeän Môùi, mình ra cöûa haøng thöïc phaåm huyeän. Coâ baùn haøng ñöùng sau moät caùi baøn treân ñaët con heo ñaõ xeû thòt, ngoaøi ra khoâng coù hai heát. Mình ruùt phieáu ñònh mua maø loøng cöù phaân vaân. Quaùi, hay laø heo bò “gì” neân khoâng coù ai mua ? ÔÛ thaønh phoá, saép haøng caû buoåi, ñeán luùc chìa ñöôïc phieáu vaøo taän muõi ngöôøi baùn haøng maø coù khi khoâng mua ñöôïc mieáng thòt, laøm gì coù chuyeän raûnh rang theá naøy ? Coâ baùn haøng ñoaùn bieát ñöôïc yù nghó mình, lieàn noùi : Anh mua ñi, thòt nghieâm chænh ñaáy, ôû ñaây caùn boä môùi veà, ñaõ maáy ai laøm ñöôïc phieáu ñaâu maø mua thòt ? Kieåu naøy roài cuõng ñeå oâi ra, laïi baùn giaù cao thoâi anh aï. Vaäy ñaáy, cöù soáng maõi trong caùi baát thöôøng, ñeán khi gaëp caùi bình thöôøng laïi luùng tuùng.

Lyù leõ aáy coù theå chaáp nhaän ñöôïc. Thì cöù nhìn Ñaøo laø ñuû. Ai ngôø ñoù laø moät hieäu tröôûng phoå thoâng trung hoïc ?

Chôït nhôù ra ñieàu gì, Ñaøo luïc trong tuùi mình loâi ra moät tôø baùo “Giaùo vieân nhaân daân” ñöa cho toâi :

- Caäu xem ñi, coù baøi vieát veà mình ñaáy.

Toâi giôû trang hai, ñoïc thaáy ngay caùi tít “Moät hieäu tröôûng naêng ñoäng”. Giöõa baøi baùo laø moät böùc aûnh coù hình ngöôøi nhöng khoâng roõ maët. Troâng môø mòt, nhem nhuoác. ÔÛ döôùi coù doøng chöõ : “Hieäu tröôûng Traàn Anh Ñaøo, chieán só thi ñua naêm naêm lieàn cuûa ngaønh giaùo duïc Taây Nguyeân”. Toâi chuù muïc vaøo baøi baùo vaø ñoïc say söa nhö tröôùc ñaây ñaõ say söa ñoïc baøi thô duy nhaát ñöôïc ñaêng baùo cuûa anh. Phaûi noùi, ngoaøi taám aûnh raát dôû aáy, baøi baùo thaät sinh ñoäng. Ngöôøi vieát ñaõ ca ngôïi Ñaøo laø moät hieäu tröôûng coù taàm nhìn chieán löôïc. Chaúng haïn, hieäu tröôûng Ñaøo ñaõ baét ñaàu xaây döïng tröôøng baèng vieäc laøm ñaàu tieân laø xaây khu taäp theå cho giaùo vieân. Moãi ngöôøi coù moät neáp nhaø rieâng theo kieåu caên hoä, coù ñaát vöôøn, coù ñuû ba coâng trình phuï, laïi coù caû chuoàng heo, chuoàng gaø xaây saün. Giaùo vieân ñeán nhaän coâng taùc chæ caàn ñaët caây tieâu, caây caø pheâ xuoáng ñaát, thaû con gaø, con heo vaøo chuoàng laø ñôøi soáng laäp töùc oån ñònh. An cö taát laïc nghieäp. Giaùo vieân veà huyeän Môùi luùc ñaàu ai cuõng run. Nhöng ñaõ ñeán roài laø khoâng nghó tôùi chuyeän ñi nöõa. Hoïp toång keát ôû sôû, Ñaøo tuyeân boá : ÔÛ tröôøng toâi, giaùo vieân chæ coù moät noãi lo duy nhaát laø sôï bò thuyeân chuyeån. Ñi thì boû nhaø, boû vöôøn moät naêm haùi ra haøng maáy chæ vaøng. Toâi ñoïc ñieàu ñoù vaø nghó ñeán haàu heát caùc tröôøng hoïc trong nöôùc, keå caû tröôøng ñaïi hoïc cuûa toâi, ngöôøi ta chæ bieát chaêm lo maáy phoøng hoïc cho khang trang laø ñuû. Coøn giaùo vieân ôû trong nhöõng caên nhaø luïp xuïp, chaät heïp. Hoïc sinh ñeán nhaø thaày, thaáy thaày aên ôû maø nghó tôùi töông lai mình chaéc cuõng seõ khoâng maáy saùng suûa hôn thaày.

- Caäu thaáy chöa ? Baây giôø khoâng phaûi laø mình vieát baøi cho baùo maø nhaø baùo phaûi tìm ñeán mình ñeå vieát veà chính caùi thaèng mình.

Quaû coù theá thaät. Ñaøo ñaõ ñi ñöôïc khaù xa trong “giaác moäng” Tu loâng cuûa anh.

Toâi chôït hoûi Ñaøo :

- Veà döôùi naøy coù gaëp Kim khoâng ? – Gioïng toâi khaøn haún ñi.

- Khoâng ! Gioïng Ñaøo cuõng nhoû haún laïi.

Khoâng ai bieát, Kim laø veát thöông loøng cuûa caû hai chuùng toâi.

Thuôû aáy, thôøi sinh vieân thô moäng. Khoâng, phaûi tính töø hoài lôùp baûy voâ tö kia. Kim coät toùc choáng ngöôïc leân nhö ñuoâi moät chuù gaø troáng choai, nghòch ngôïm nhö moät thaèng con trai. Ba chuùng toâi gaén vôùi nhau nhö hình vôùi boùng. Chieán tranh luùc ñoù döøng laïi ôû nöûa nöôùc beân kia bôø Beán Haûi. Nhöng roài ngaøy naêm thaùng Taùm naêm saùu tö nhöõng quaû bom Myõ doäi xuoáng thaønh phoá. Ngoâi tröôøng cuûa chuùng toâi phuùt choác chæ coøn laø nhöõng hoá bom to töôùng, ngoaùc mieäng ra moät caùch man rôï. Thaày troø keùo nhau sô taùn veà laøng queâ. Nhöõng lôùp hoïc baùn aâm baùn döông moïc leân giöõa laøng. Trong bom ñaïn, thaày vaãn daïy, troø vaãn hoïc vaø nhö thöông nhau hôn. Caùc thaày ít quôû traùch hoïc troø. Chuùng toâi ñöôïc dòp caøng nghòch ngôïm hôn. Thaày Phuùc, moät oâng giaø töøng hoïc döôùi thôøi Taây, toùc baïc traéng, chuû nhieäm lôùp baûy A chuùng toâi. Ñoù laø moät ngöôøi ít noùi nhöng hoùm hænh. Nhöõng giôø giaûng vaên cuûa thaày laøm ñoïng laïi trong tim oùc luõ treû chuùng toâi nhöõng mieàn queâ xa laï. Con soâng Traø Khuùc chìm trong mieàn Nam löûa chaùy, ñoàn bieân phoøng Taây Trang treân coång trôøi heo huùt gioù Taây … Chuùng toâi thích hoïc thì ít maø ham chôi thì nhieàu. Moät hoâm, giôø ra chôi, Kim, Ñaøo vaø toâi leûn vaøo khu vöôøn caïnh tröôøng, Kim haùi maáy laù döùa vaø phuùc choác bieán chuùng thaønh nhöõng ñoàng hoà ñeo tay, nhöõng goïng kính ñeo maét. Moãi ñöùa ñeo boä boä kính vaø ñoàng hoà roài taùn heùt vôùi nhau qua ñoâi maét kính laù döøa. Giöõa luùc chuùng toâi ñang tranh caõi nhau kòch lieät nhö nhöõng nhaø huøng bieän cuûa theá giôùi thì thaày giaùo Phuùc xuaát hieän. Thaày nheo maét nhìn nhöõng nhaø hoïc giaû laù döøa roài ra leänh cho caû ba giöõ nguyeân tö theá aáy maø veà lôùp. Thaày baûo caû ba xeáp haøng ngang treân baûng, maët quay xuoáng lôùp. Caû lôùp boø laên ra cöôøi coøn chuùng toâi nhìn caû lôùp qua caëp maét kính quaùi gôõ. Ñaøo tænh bô, Kim cuõng tænh bô. Rieâng toâi chæ ao öôùc coù caùi loã neû döôùi chaân ñeå chui xuoáng cho khuaát. Ñôïi caû lôùp ngôùt cöôøi, thaày Phuùc haéng gioïng :

- Ñaây laø mô öôùc veà töông lai cuûa caùc em. Töø troø chôi naøy toâi mong caùc em lôùn leân seõ coù moät cuoäc soáng ñaày ñuû. Ai cuõng coù ñoàng hoà ñeo tay vaø coù kính ñeo maét. Nhöng muoán theá thì phaûi hoïc. Bieån hoïc laø voâ bôø. Hoïc heát caû đôøi ngöôøi cuõng khoâng tôùi ñöôïc beán bôø cuûa noù. Nhöng phaûi hoïc ñeå tôùi ñöôïc gaàn bôø hôn. Thaày mæm cöôøi. Toâi mong ít naêm nöõa gaëp laïi, caùc em seõ coù moät cuoäc soáng ñaày ñuû tieän nghi nhöng khoâng phaûi laø thöù laøm baèng laù döøa.

Nhöng roài thaày ñaõ khoâng soáng ñöôïc ñeán luùc gaëp laïi chuùng toâi cuûa nhöõng naêm tröôûng thaønh. Thaày ñaõ naèm xuoáng vì bom Myõ trong moät laàn ñi hoïp chuyeân moân ôû sôû giaùo duïc.

Nhöõng naêm hoïc caáp ba vaãn laø boä ba chuùng toâi. Chöông trình coù haøng chuïc moân hoïc nhöng daáu aán ñeå laïi qua caùc moân laø nhöõng giôø ñòa lyù. Vaø chính từ nhöõng giôø ñòa lyù maø maûnh ñaáy Taây Nguyeân xa vôøi ñaõ böôùc vaøo cuoäc ñôøi Ñaøo. Thaày giaùo ñaïy ñòa teân Khaùnh. Ngöôøi thaày thấp lùn, quê thầy ở Thaío Bình, một tỉnh có rất nhiều lúa. Đi ngang qua thầy thường nghe söïc nöùc muøi nöôùc hoa vaø môùi meû nhö moät chieác baùnh trung thu vöøa ra loø. Moïi  ngöôøi goïi thaày laø “Khaùnh Thaønh” vì luùc naøo cuõng thaáy thaày aên maëc nhö theå chuaån bò ñi döï leã khaùnh thaønh moät coâng trình theá kyû naøo ñoù. Tuy nhiên giờ ñòa lyù cuûa thaày laø noãi kinh hoaøng cuûa lũ học trò mất dạy như chuùng toâi. Ñeán noãi ôû caùc lôùp, hoïc sinh phaûi ñaët theâm cho thaày moät bieät hieäu khaùc : “Thaàn seùt”. Thaàn seùt khoâng goïi hoïc sinh laø em nhö ña soá caùc giaùo vieân khaùc maø goïi laø “caùc baïn treû’. Duø vaäy, chöa bao giôø chuùng toâi thaáy naûy nôû tình baèng höõu vôùi thaày. Thaàn seùt cho ñieåm töø moät ñeán möôøi. Nhieàu thaày giaùo duø hoïc sinh laøm baøi toát ñeán ñaâu cuõng chæ cho ñeán ñieåm taùm, coøn baøi keùm thì döøng laïi ôû ñieåm hai. Thaàn seùt tuyeân boá laïnh luøng :

- Toâi söû duïng trieät ñeå trang ñieåm cuûa Boä. Toâi khoâng tieác ñieåm möôøi vaø saün saøng haøo phoùng ñieåm moät vôùi caùc baïn.

Giôø kieåm tra baøi cuõ, oâng löôùt maét moät voøng khaép lôùp hoïc. Nhöõng caùi löng coøng haún xuoáng, nhöõng caùi coå ruït ngaén laïi. Khoâng coù tieáng ho hen, khòt muõi. Döôùi gaàm baøn, nhöõng trang vôû hoïc troø ñöôïc laät dôû gaáp gaùp trong nhöõng ngoùn tay run raåy, phaûi nhanh choùng nhoài nheùt ñöôïc tí naøo hay tí ñoù vaøo ñaàu. Bieát ñaâu Thaàn seùt chaúng boå vaøo ñaàu mình ?

Nhöng coù moät ngöôøi khoâng laøm nhö theá. Ngöôøi ñoù ngoài thaúng, maét nhìn vaøo coõi moâng lung  nhö thôø ô vôùi taát caû. Thaày goïi ngöôøi khaùc hay goïi mình cuõng theá thoâi. Ngöôøi ñoù laø Ñaøo. ÔÛ moät soá tröôøng hôïp, Ñaøo ñaõ thaønh coâng. Moïi ngöôøi laáy laøm kính neå veà söï cöùng coûi cuûa anh. Bí quyeát nhaø ngheà cuûa Ñaøo, anh tieát loä vôùi toâi, laø hoïc ñöôïc ôû nhaân vaät Khoång Minh baùch traän baùch thaéng laø nhôø bieát vaän duïng caùi thöïc vaø caùi hö trong binh phaùp. Thöïc laø thöïc, hö laø hö. Nhöng laém luùc thöïc laø hö, hö laø thöïc. Vaäy nhöng laàn naøy vaän may ñaõ khoâng ñeán vôùi Ñaøo :        

- Naøo, anh baïn treû, haõy cho toâi bieát nhöõng ñieàu kieän ñòa lyù töï nhieân cuûa vuøng Taây Nguyeân. Baïn ñaõ hoïc baøi roài chöù ? Môøi leân baûng.

Ñaøo, ñaàu toùc vaøng buø xuø – coù leõ Thaàn seùt aùc caûm vôùi boä toùc ít thaåm myõ naøy – böôùc leân baûng.

- Thöa thaày em ñaõ hoïc – Ñaøo baét ñaàu – Taây Nguyeân laø moät vuøng bình nguyeân, ôû ñaáy trôøi trong xanh vaø ñaát thì röïc rôõ aùnh naéng maët trôøi, nhöõng röøng cao su tít taép mang laïi doøng söõa cho söï soáng cuûa ngaønh coâng nghieäp cao su. Nhöõng ñoàn ñieàn ca pheâ meânh moâng, nhöõng röøng caây traøn ngaäp goã quyù. Döôùi nhöõng taùn röøng cô man laø thuù vaät. Haøng ñaøn voi ñi ngheânh ngang. Caù saáu naèm ñaày döôùi soâng Ba, soâng Adung Pa, soâng Poâcoâ. Muøa khoâ, caû Taây Nguyeân chìm trong buïi ñoû cuûa ñaát bazan.

Caû lôùp kinh ngaïc veà nhà thuyeát minh du lòch uyeân bacù aáy. Thaàn seùt kheõ nhíu maøy, Ñaøo vaãn say söa :

- Taây Nguyeân coøn laø moät vuøng queâ caùch maïng. Töø Nơ Trang Long ñeán anh huøng Nuùp ñaõ vaø ñang laø nieàm kieâu haõnh cuûa ngöôøi Taây Nguyeân. Taây Nguyeân cuõng coøn laø nguoàn caûm xuùc voâ taän cuûa caùc nhaø vaên, nhaø thô, nhaø nhaïc só. Nhieàu taùc phaåm hay ñaõ ra ñôøi töø vuøng ñaáy aáy.

Caû lôùp im phaêng phaéc. Ñuùng laø Ñaøo ñaõ sa vaøo söï hoå loán trong voán hieåu bieát cuûa anh, töø ñòa lyù sang vaên hoïc, töø lòch söû sang aâm nhaïc. Löôõi ñao Thaàn seùt ñaõ vung leân :

- Thoâi, theá laø quaù ñuû. Anh baïn treû veà choã ! Xin caûm ôn. Ñieåm … moät. Caû lôùp leø löôõi, Nhưng cũng töø ñoù, trong maét moïi ngöôøi, Ñaøo xöùng ñaùng laø moät taøi naêng caàn ngöôõng moä.

Tan hoïc veà Ñaøo laàm luõi ñi nhö moät nhaø tö töôûng. Toâi khoâng daùm ho he, ra boä thoâng caûm vôùi noãi baát haïnh cuûa baïn. Nhöng Kim thì khoâng theá. Coâ ñi thuït luøi tröôùc maét Ñaøo vaø hoûi moät caùch mai mæa :

- Caäu moùc ôû ñaâu ra quaù nhieàu kieán thöùc veà Taây Nguyeân theá ?

-   Mình thu löôïm ñöôïc töø trong nhöõng baøi haùt – Khuoân maët Ñaøo raïng rôõ haún leân – Mình khoâng bieát haùt nhöng raát thích nghe haùt, nhaát laø nhöõng baøi haùt veà Taây Nguyeân. Naøy nheù: Tình ca Taây Nguyeân, Nghe caâu quan hoï treân cao nguyeân, Ngöôøi laùi ñoø treân soâng Poâcoâ, Thaùng ba Taây Nguyeân … chaúng phaûi laø nhöõng ca khuùc cöïc hay laø gì ? Neáu ñöôïc laøm chuû tòch Hoäi ñoàng giaûi thöôûng quoác gia thì mình seõ trao huy chöông vaøng cho taát caû nhöõng baøi haùt veà Taây Nguyeân.

-   Thì ra laø nhö theá. Coù leõ ñoù laø tieàn ñeà tö töôûng ñeå sau naøy, khi toát nghieäp ñaïi hoïc, Ñaøo quyeát taâm ñeán vôùi Taây Nguyeân.      

-   Thænh thoaûng Kim noùi vôùi toâi:

-   Mình cöù lo lo theá naøo aáy moãi khi nghó veà Ñaøo. Ñoù laø con ngöôøi coù ñoâi neùt laäp dò nhöng haáp daãn vì noù luoân bí aån vaø baát ngôø.

Quaû coù theá, con ngöôøi toø moø tröôùc nhöõng ñieàu bí aån vaø haáp daãn tröôùc nhöõng ñieàu chöa bieát.

Tình baïn cuûa ba chuùng toâi ñaõ ñeán luùc trôû neân khoù xöû. Moät buoåi toái, toâi ñang say söa vôùi boä Tam quoác thì Ñaøo ñeán. Chuùng toâi daïo treân nhöõng heø phoá môø aùnh ñieän, boû qua nhöõng quaùn caø pheâ xaäp xình tieáng nhaïc. Chuùng toâi ngoài vaét veûo treân thaønh moät chieác caàu ñuùc baèng beâtoâng. Nöôùc soâng chaûy laáp loaùng. Toâi im laëng chôø ñôïi vôùi döï caûm Ñaøo laïi saép ñaûo loän moät caùi gì.

- Ngoïc naøy. Ñaøo noùi vôùi gioïng ngaäp ngöøng, ñaén ño khaùc thöôøng – caäu thaáy Kim cuûa chuùng ta theá naøo ?

Toâi ngaïc nhieân. Suoát maáy naêm chôi vôùi nhau, ñaõ bao giôø chuùng toâi töï hoûi mình vaø hoûi nhau xem moät trong ba ngöôøi laø nhö theá naøo ñaâu ?

- Thì nhö xöa nay mình vaø caäu ñaõ bieát ñaáy thoâi. Toâi traû lôøi :

- YÙ mình muoán noùi khaùc cô. Giaû söû nhö mình … yeâu Kim vaø ngoû lôøi vôùi Kim thì söï theå seõ nhö theá naøo ?

Toâi luùng tuùng, hoang mang. Caâu hoûi cuûa Ñaøo cuõng laø caâu hoûi maø ñaõ coù luùc toâi ñaët ra vôùi chính mình. Leân lôùp möôøi, lôùp cuoái cuøng cuûa ñôøi phoå thoâng. Kim ñaõ bieán thaønh moät coâ gaùi thöïc söï. Caùi ñuoâi toùc buoäc ngoùc leân nhö ñuoâi moät chuù gaø troáng choai hoài naøo nay ñaõ bieán thaønh moät maùi toùc daøi oùng aû. Treân ñöôøng ñi nhieàu chaøng trai nhìn Kim vôùi aùnh maét ngöôõng moä. Ñi qua roài boïn hoï coøn quay laïi nhìn theâm nöõa. Caâu hoûi treân, töï ñaët ra roài toâi laïi töï gaït ñi vì thaáy seõ xuùc phaïm ñeán ngöôøi thöù ba coøn laïi laø Ñaøo. Nhöng giôø … toâi thaønh thöïc :

- Thænh thoaûng mình cuõng töï hoûi mình nhö theá.

- Thì ra laø nhö vaäy – Ñaøo trôû neân töï löï – Maø nghó cuõng ñuùng toâi, Kim laø moät coâ gaùi ñaùng yeâu.    

Baây giôø thì taát caû caùc con baøi ñeàu laät ngöûa vaø trong ñeâm ñoù, toâi vaø Ñaøo ñaõ thoáng nhaát vôùi nhau laø seõ chôi baøi ngöûa vôùi Kim, nhö ngöôøi ta thöôøng noùi. Nghóa laø caû hai seõ noùi heát vôùi Kim vaø giao keøo vôùi nhau laø ngöôøi naøy seõ vui veû ruùt lui neáu Kim choïn ngöôøi kia. Khoâng bieát treân ñôøi naøy, coù ai ñaõ baét ñaàu chuyeän tình aùi nhö chuùng toâi ? Toâi ñaõ ñoïc haøng maáy chuïc cuoán tieåu thuyeát aùi tình vôùi nhöõng maøn toû tình neân thô maø chöa thaáy maøn naøo töøa töïa nhö chuùng toâi. Chuùng toâi thoáng nhaát seõ noùi ngay vôùi Kim vaøo saùng hoâm sau. Sau khi nghe Ñaøo trình baøy caën keõ, Kim im laëng, tay vaân veâ maõi caùi ñuoâi sam boû thoõng tröôùc ngöïc. Thôøi gian nhö coâ ñaëc laïi. Cuoái cuøng Kim xin pheùp ñöôïc traû lôøi baèng thö. Vaø chieàu hoâm ñoù laù thö ñaàu tieân trong ñôøi ñaõ ñeán vôùi chuùng toâi. Trong thö Kim noùi Kim yeâu caû hai ngöôøi nhöng ñoù laø tình yeâu cuûa baïn beø. Coøn neáu phaûi yeâu moät ngöôøi naøo ñoù ñeå laáy laøm choàng thì ngöôøi ñoù khoâng phaûi laø moät trong hai chuùng toâi, vì caû hai tuy laø nhöõng ngöôøi toát nhöng thieáu thöïc teá, trong luùc vôï choàng laïi laø moät vaán ñeà raát thöïc teá. Cuoái thö Kim mong raèng khoâng vì theá maø tình baïn cuûa ba ngöôøi seõ bò phaù vôõ.

Ñoïc xong, toâi vaø Ñaøo nhìn nhau. Khoâng bieát nhöõng ngöôøi ñaøn oâng khaùc khi thaát tình thì hoï nhö theá naøo, coøn toâi caûm thaáy ngöôïng nguøng vôùi mình, vôùi caû Ñaøo laãn Kim. Ñaøo boãng döng ngaâm nga :

          Theá laø heát töø nay Kim ñi maõi

          Ñöøng mong chi ngaøy gaëp laïi nöõa Ngoïc ôi.

Toâi baät cöôøi vaø boãng laïi thaáy vui veû nhö thöôøng. Töø ñoù tình baïn giöõa ba chuùng toâi, noùi ñuùng hôn, giöõa Kim vôùi hai chuùng toâi nhaït daàn. Maõi sau naøy, khi ñaõ ít nhieàu traûi ñôøi, toâi môùi ngaãm ra raèng tình yeâu laø chuyeän cuûa con tim nhöng hoân nhaân laø chuyeän cuûa lyù trí.

Vaøo ñaïi hoïc, Kim hoïc söû vaø khoâng ñôïi ñeán ngaøy toát nghieäp, ñaõ cöôùi moät anh caùn boä giaûng daïy khoa Sinh. Anh ta coù khuoân maët chuoät nhöng buø laïi, ñaáy laø moät ngöôøi choàng coù ñaàu oùc thöïc teá. Choàng Kim noåi tieáng veà luyeän thi, töøng ñöôïc goïi laø “vua luyeän thi”. Anh ta coøn noåi tieáng veà maùnh mung vaø caùc dòch vuï chæ troû, töøng ñöôïc goïi laø “giaùm ñoác coâng ty dòch vuï chæ troû”. Cöôùi nhau xong, trong nhaø hoï ñaõ laàn löôït xuaát hieän nhöõng tieän nghi ñaét tieàn. Kim toát nghieäp vôùi soá ñieåm khoâng laáy gì laøm xuaát saéc laém, nhöng nhôø khaû naêng thöïc teá cuûa choàng, coâ cuõng ñöôïc giöõ laïi laøm caùn boä giaûng daïy. Coâ laäp töùc ñoåi khaùc. Maùi toùc oùng aû ngaøy naøo nay trôû neân xoaên tít, buùp cuoän vaøo buùp cuoän ra troâng raát raéc roái. Coâ maëc nhöõng chieác quaàn nhung nhieàu tuùi, xuûng xoaûng daây keùo; nhöõng chieác aùo pun coù soïc ngang, maët muõi phaán son xanh ñoû. Phaûi ñeán nöôùc aáy noãi ñau môùi ñeán vôùi Ñaøo vaø toâi. Ñau khoâng phaûi vì khoâng ñöôïc yeâu Kim maø vì Kim khoâng coøn laø Kim cuûa ngaøy xöa nöõa. Theá giôùi “ñitcoâ” ñaõ coù theâm moät thaønh vieân môùi. Töø ñoù ñeán nay, hai chuùng toâi vaãn ñoäc thaân duø moät ngöôøi ñaõ thaønh hieäu tröôûng vaø ngöôøi kia saép laø phoù tieán só. Moãi laàn nhôù tôùi moái tình ñaàu chaúng laáy gì laøm may maén aáy, toâi nhôù laïi lôøi Ñaøo : Tình yeâu töï noù ñeán nhöng haïnh phuùc thì phaûi ñaáu tranh ñeå giaønh laáy.

Chuùng toâi, caû hai thaèng ñaøn oâng ñaõ coù ñöôïc moät nöûa cuûa tình yeâu nhöng ñaõ khoâng ñaáu tranh ñeå giöõ laáy Kim.

Cuoái cuøng thì chieác xe ca ñi Taây Nguyeân cuõng ñeán. Chaäm maát tieáng röôõi. Trôøi cuõng ngôùt möa. Haønh khaùch ñi Taây Nguyeân uøa ra, chen laán nhau ñeå leân tröôùc. Tröôùc hay sau thì cuõng phaûi ngoài ñuùng choã cuûa mình kia maø ? Toâi noùi ñieàu ñoù vôùi Ñaøo khi anh löõng thöõng ra xe.

- Caäu ñuùng saép laø phoù tieán só thaät roài. Mình ñaõ nghe nhieàu chuyeän veà caùc oâng phoù tieán só. OÂng thì bò vôï boû ngay sau ngaøy cöôùi vì phoù tieán só khoâng phaûi laø laùi xe. OÂng thì khoâng bieát khaùi nieäm phôû laø gì. OÂng thì ñaõng trí ñeán möùc ñi daïy treân lôùp chaân deùp noï xoï chaân deùp kia. Coù phaûi nhöõng ngöôøi toát treân ñôøi naøy ñeàu baát haïnh caû khoâng ?

Toâi traû lôøi nöôùc ñoâi :

- Bieát ñaâu ñaáy.

OÁng xaû chieác xe ca roäng naêm möôi choã ngoài ñaõ xòt khoùi muø mòt.

- Leân xe ñi, noù chaïy ñaáy ! Toâi giuïc.

- Khi naøo baûo veä luaän aùn thì ñieän cho mình nheù !

Chieác xe chôû Ñaøo ñaõ khuaát giöõa doøng xe coä ñoâng ñuùc. Trôøi höûng naéng. Sau côn möa, caûnh vaät nhö môùi meû haún ra. Toâi doõi maét theo doøng xe vaø nhö thaáy Ñaøo ñang ñi vöõng chaõi giöõa Taây Nguyeân, giöõa tröôøng phoå thoâng trung hoïc huyeän Môùi cuûa anh.

                                             Quy Nhôn, thaùng baûy - 1988