Trích Tự truyện: NHỮNG CHUYỆN KHÔNG NÊN KỂ
Chương 3: Thăng trầm đời đi học
Ngày mai tôi đi Đồng Hới họp lớp 12A K2. Lần gần đây
nhất lớp này họp là tháng 8-2019 tại Cửa Lò.
Người ta thường chỉ có 1 lớp cấp 3 và 1 lớp ĐH để họp
riêng tôi lại có đến 2 lớp cấp 3 và 2 lớp ĐH.
Hồi học lớp 8 tôi đi K8 ra Thọ Xuân, Thanh Hóa khi mới
học hết HK 1 của lớp 7, nghĩa là chưa tốt nghiệp cấp 2. Ra đến Thọ Xuân thì
người ta vừa thi tốt nghiệp cấp 2 xong. Vào năm học mới 1968 tôi phải học lại
lớp 7 từ đầu ở trường cấp 2 Thọ Nguyên. Học được 2 tháng đang yên lành thì bỗng
dưng không biết từ đâu và do ai can thiệp, có giấy của Ty GD Thanh Hóa do 1 cán
bộ của Ty cầm về Thọ Nguyên trao tận tay tôi, 1 chú bé 14 tuổi, cho tôi vào học
lớp 8 Trường cấp 3 Thọ Xuân 1 khi đó đóng ở xã Xuân Hòa bên bờ sông Chu, cách
xã Thọ Nguyên 10km. Vậy là tôi thành HS lớp 8 cấp 3 khi mà mới học được nửa lớp
7 chưa kịp thi tốt nghiệp và vô lớp 8 thì chậm mất 2 tháng. Giả sử bây giờ có
ai đó đứng ra viết đơn tố cáo tôi chưa thi tốt nghiệp, chưa có bằng tốt nghiệp
cấp 2 mà đi dạy đại học với làm đủ thứ việc này nọ thì tôi cũng đành phải chấp
nhận.
Tôi mang cái giấy của Ty GD đến gặp thầy Hiệu trưởng
Trường cấp 3 Thọ Xuân 1 là thầy Khởi. Thầy tướng mạo cao to đẹp trai và rất
hiền lành, nói năng nhỏ nhẹ hơn cả những phụ nữ đẹp. Thầy bảo: Em vào lớp 8A
nhé rồi hỏi tôi đã có sách vở gì chưa. Dạ em chưa ạ. Ngày mai em lên đây,
trường sẽ cấp cho em 1 bộ sách giáo khoa mới tinh và 10 cuốn vở. Tôi mừng rơn.
3 năm sau vào học khoa văn ĐHSP Vinh tôi gặp lại thầy Hiệu trưởng Khởi ở thầy
Chủ nhiệm khoa, GS Hoàng Tiến Tựu dạy VHDG, cũng cao to đẹp trai, cũng hiền
lành, cũng nói năng rất nhỏ nhẹ, cũng quê Thanh Hóa.
Học sinh K8 hồi đó chế độ như bộ đội. Mỗi năm 2 bộ
quần áo, tháng 15kg gạo, 1 hộp sữa đặc, 0,5kg đường... Tôi cầm Giấy vào lớp của
thầy Khởi tìm đường về lớp 8A là một căn nhà hầm nằm lọt giữa làng, học buổi
đầu tiên.
Tôi học buổi đầu tiên ở lớp 8A với môn toán của thầy
Phục, 1 thầy giáo dạy giỏi nhưng rất nghiêm khắc của cấp 3 Thọ Xuân 1. Thầy
viết lên bảng mấy chữ Đường tròn ngoại tiếp rồi chỉ luôn vào tôi (có lẽ do hôm
đó tôi mặc bộ quần áo mới tinh và rất đẹp do nhà nước cấp phát, khác hẳn mọi
người trong lớp): Anh trả lời cho tôi biết định nghĩa về đường tròn ngoại tiếp.
Tôi ớ cả người vì đây là lần đầu tiên tôi nghe đến khái niệm này. Đó là kiến
thức mà các bạn trong lớp đã học trong 2 tháng qua của đầu năm lớp 8. Sau này
tôi còn nghe thêm 1 khái niệm toán học rất lạ nữa là đường tròn nội tiếp. Đầu
óc giàu trí tưởng tượng của tôi suy đoán ra ngay: Đã có ngoại tiếp ắt phải có
nội tiếp nhưng vì sao lại thế thì tôi không thể biết. Tôi đứng như trời trồng.
Thầy Phục giọng lạnh ngắt: 1 điểm về chỗ. Ngay lập tức Thắng lớp trưởng (Thắng
là con ông GĐ nông trường Sao Vàng) dũng cảm đứng lên: Thưa thầy bạn Sơn là học
sinh K8 mới vào học buổi đầu tiên hôm nay ạ. Thầy Phục rất ngạc nhiên bước
xuống bàn tôi hỏi chuyện. Tôi đứng lên kể hết câu chuyện học hành mất đầu mất
cuối của tôi cho thầy nghe, kể cả chuyện bom đạn Mĩ đang ngày đêm ném xuống
mảnh đất Quảng Bình chết chóc nhiều như thế nào, kể luôn chuyện tôi đã đi hàng
tháng trời từ Quảng Bình để sơ tán ra được Thọ Xuân này. Thầy lặng thinh 1 lúc
rồi nói: Thầy xin lỗi, thầy không cho em điểm 1 nữa. Rồi thầy giao luôn cho
Thắng kèm cặp tôi học bài cho kịp chương trình. Cuối buổi học Thắng kéo tôi về
ở trọ cùng nhà với hắn trong Xuân Hòa. Sau này còn thêm thằng Dong con ông chủ
tịch xã Thọ Nguyên ở làng Phai Phô cùng trọ chung nhà với tôi và Thắng.
Cuối cùng thì hết năm lớp 8 tôi cũng thi đủ điểm các
môn, đa số là điểm 3 (3 trên 5, tương đương điểm 5/10 bây giờ), đủ điểm lên lớp
9 mà không phải thi lại môn nào. Tôi phục tôi vô cùng và cũng vô cùng biết ơn
Thắng, xem Thắng là người bạn lớn trong đời của tôi. Nghe nói lên lớp 10 thì
Thắng trúng tuyển đi học phi công quân sự ở Liên Xô. Tôi ước gì được gặp lại
Thắng 1 lần nữa trong cuộc đời này.
Đang nghỉ hè tung tăng đi hái trộm hồng của vườn phụ
lão ven sông Chu thì Mĩ ngừng ném bom ra miền Bắc, tôi được xe của tỉnh Quảng
Bình ra đón về lại quê và học lớp 9, lớp 10 rồi tốt nghiệp cấp 3 ở trường Đồng
Hới (khóa 1968 – 1971).
Vì thế mà tôi có đến 2 lớp cấp 3 để đi họp. 1 lớp ở
Thọ Xuân, 1 lớp ở Đồng Hới. Lớp nào kêu tôi cũng đi hết.
Tốt nghiệp cấp 3 xong tôi thi đỗ và vào học ĐHSP Vinh
luôn trong năm 1971. Tôi học lớp 12A K2. Nhân đây cũng giải thích luôn cái tên
lớp có vẻ khó hiểu với những ai chưa từng là SV ĐHSP Vinh. 12A có nghĩa khóa 12
lớp A. Khóa 12 khoa văn của tôi có 150 bạn trúng tuyển được chia làm 2 lớp A và
B. Tôi học lớp A gọi là 12A. Còn K2 nghĩa là Khu 2, nơi ở của khoa văn, gọi K2
khoa văn là vì thế. Trường tôi những năm chiến tranh sơ tán hết từ Thanh Hóa về
đến Nghệ An, ở chung với dân. Mỗi khoa là 1 khu đóng ở 1, 2 xã. Bắt đầu từ K1
(khu 1) là VP trường, K2 (Khu 2) khoa Văn, cứ thế K3 khoa Toán, K4 khoa Vật Lý,
K5 Khoa Hóa, K6 Khoa Sinh, K7 là khoa đào tạo GV cấp 2 có trình độ ĐH chỉ học 3
năm, K8 là khoa Sử, hình như hồi đó chưa có khoa Địa lý. K là khu, không phải
là khoa như nhiều người nhầm tưởng. Do chiến tranh, mọi thông tin cần bí mật,
ngay tên Trường ĐHSP Vinh khi đó cũng có 1 cái tên rất bí mật là Trường 12-9
(Ngày khởi nghĩa Xô viết Nghệ An, bây giờ vẫn có câu ca Nghệ An Xô Viết vẫn là
Nghệ An).
Cũng nhân đây xin nói luôn, thế hệ chúng tôi ai đã học
dưới tên gọi trường ĐHSP đều rất tự hào và rất thích nhận là SV của Trường ĐHSP
Vinh, chúng tôi không thích gì cái tên gọi cộc lốc ĐH Vinh bây giờ. Tương tự,
tại Trường ĐHSP Quy Nhơn nơi mà tôi có hàng chục năm giảng dạy cũng vậy, cả
thầy và trò thời ấy đều luôn xưng là ĐHSP Quy Nhơn, không ai ưa gì cái tên cộc
lốc ĐH Quy Nhơn bây giờ. Tôi vẫn nghĩ những ai đã cố tình đổi tên ĐHSP Vinh,
ĐHSP Quy Nhơn thành ĐH Vinh, ĐH Quy Nhơn là ngu xuẩn. Muốn mở thêm các hệ đào
tạo đa ngành, đa lĩnh vực thì cứ thế mà mở dưới tên trường ĐHSP chứ ai cấm. Tại
sao ĐHSP Hà Nội, ĐHSP Huế, ĐHSP TP HCM... vẫn tồn tại và đầy uy tín đến bây
giờ. ĐHSP Vinh mà bỏ SP đi thì cũng ngang ĐH Hồng Đức, ĐH Hà Tĩnh; tương tự
ĐHSP Quy Nhơn mà bỏ SP đi thì cũng chỉ ngang ĐH Phạm Văn Đồng, ĐH Phú Yên... Tự
mình làm cho bé mọn hẳn đi, không ngu xuẩn mới lạ.
Như đã nói, tháng 9-1971 tôi nhập trường làm SV lớp
12A K2 thì tròn 12 tháng sau, tháng 9-1972 tôi lên đường nhập ngũ. Tôi khi đó
dù đã xong năm nhất chuẩn bị vào học năm 2 nhưng vẫn chỉ mới tròn 18 tuổi, còn
rất ngu ngơ nên cũng chẳng phải yêu nước này nọ gì lắm. Người ta cho học thì
học, người ta bảo đi lính thì đi lính. Chứ người ta bảo đi bộ đội mà mình cứ ì
ra ngồi học cũng không xong. Tóm lại là tôi khi đó lên đường nhập ngũ mà không
phải vì tinh thần thanh niên 3 sẵn sàng hay yêu nước căm thù giặc gì hết. Tôi
quan niệm cái gì đã là nghĩa vụ thì phải làm cho xong và cố gắng làm cho tốt.
Thế thôi. Trong người tôi ngày đó chưa có khái niệm tinh thần yêu nước và căm
thù giặc sâu sắc như báo chí tuyên truyền.
Đi bộ đội ngày đó thì huấn luyện xong tôi phải vô miền
Nam chiến đấu. Hết chiến tranh, tháng 12-1975 tôi được quân đội trả lại trường.
Lớp 12A đã tốt nghiệp và họ biến đi đâu hết, chỉ còn lại các khóa đàn em. Đáng
lẽ tôi vào khóa 15 để học năm thứ 2 nhưng khóa 15 khi đó đã học gần hết học kì
1 sợ tôi theo không kịp nên trường xếp cho tôi theo học với khóa 16, nghĩa là
học lại từ đầu năm thứ nhất với 4 năm dài đằng đẵng. Đời đi học của tôi quả
thật lận đận.
Khoá văn 16 này tuyển sinh được 200 SV chia thành 4
lớp ABCD, tôi học lớp D gọi là lớp 16D K2. Nhà trường đặt tên cho khóa 16 là
khóa Việt Nam Chiến thắng vì là khóa học đầu tiên sau ngày đất nước thống nhất.
Vì thế mà tôi có đến 2 lớp ĐH để đi họp lớp. Lớp 12A
K2 và lớp 16D K2. 2 lớp này khá siêng họp và tôi chưa bỏ họp lớp lần nào. Có
khi trong 1 năm cả 2 lớp cùng họp, tôi vừa đi họp lớp này về lại khăn áo đi họp
lớp kia. Rất rộn ràng. Mà mỗi lớp lại họp 1 nơi, có khi rất xa nhau. Như năm
kia, vừa họp lớp 12A ở Cửa Lò về lại tung tăng lên Đà Lạt họp lớp 16D. Bà xã
tôi bảo có khi ông được cấp huy chương vì sự nghiệp họp lớp cũng nên. Huy
chương thì hồi đi bộ đội tôi có mấy cái, lại thêm HC vì sự nghiệp báo chí, HC
vì sự nghiệp truyền hình, HC vì sự nghiệp GD v.v., nên tôi chẳng thiết, tôi chỉ
mong có đủ thời gian, sức khỏe và tiền bạc để đi họp lớp. Cái hồi anh gì chủ
cafe Trung Nguyên nói câu tưởng như rất ất ơ Tiền nhiều để làm gì khiến nhiều
người lấy làm khó chịu thì tôi đã có ngay đáp án: Tiền nhiều để đi họp lớp.
Đó là chưa nói năm ngoái, mấy ông bạn lớp CH6 còn gọi
cho tôi đề nghị nên tổ chức họp lớp CH văn 6 tại Vũng Tàu. Chưa kịp thực hiện
thì có ông lăn ra ốm nặng rồi qua đời nên tạm thời gác lại. Chứ nếu có họp thêm
lớp CH nữa thì tôi vẫn vui vẻ nhận lời..
Trở lại với vụ đi họp lớp 12A K2 ngày mai. Như đã nói
tôi chia tay lớp này đi lính vào tháng 9-1972. Cả lớp có 75 SV mà chỉ có 20
nam, còn lại là nữ. 2 đợt nhập ngũ vào tháng 5 và tháng 9-1972 có 12 bạn nam
lên đường. Lớp trống trải hẳn ra. Bạn Đào Thủy trong lần gặp lại đầu tiên ở Gò
Vấp, Sài Gòn kể cho tôi biết: Ngày các bạn lên đường không khí trong lớp chùng
hẳn xuống, rất trống trải. Trong số những bạn lên đường với tôi, một số bạn đã
kịp có người yêu học cùng lớp nên chia tay rất bịn rịn. Tôi vẫn nhớ cái buổi
chiều tối ngày 11-9-1972 ấy, toàn bộ các thầy cô là CBGD của khoa và SV khoa
văn từ năm 1 đến năm 4 đứng nối dài từ cổng gạch cổ xưa của làng Lăng Thành
(cái cổng gạch ấy nay đã đổ nát) dưới bóng cây đa làng trăm tuổi (cây đa làng ấy
nay đã chết) ra đến bờ đê Yên Thành để tiễn chúng tôi ra trận. Nhiều bạn chia
tay nhau mà phải quệt nước mắt, mỗi tôi là không có ai để lưu luyến ngoài bạn
bè vô tư trong lớp nên ra đi rất nhẹ nhàng. Giờ nghĩ lại thấy mình sao chậm
khôn thế, học đến năm 2 rồi mà vẫn chưa biết hơi ấm bàn tay con gái.
Có 1 câu chuyện rất buồn cười và ngu ngơ ngày đó,
chuyện này rất không nên kể nhưng tôi vẫn kể ra đây. Tôi ở trọ cùng nhà với
Mạnh Trọng Hội (đã qua đời), Nguyễn Minh Khâm, Nguyễn Xuân Tùng. 4 thằng thì có
3 thằng là Khâm, Hội và tôi cùng nhập ngũ. Trong 3 thằng cùng nhập ngũ thì 2
thằng kia đã có bạn gái hoặc nhang nhác kiểu như người yêu. Mạnh Trọng Hội khi
đó yêu bạn Danh cùng lớp (đã qua đời). Ngày nhập ngũ Danh thêu tặng Hội 1 cái
túi đựng kem bót đánh răng xinh xắn. Hội khoe với tôi, tôi thích lắm. Danh thấy
tội cho tôi quá nên mới nói: Mình muốn thêu tặng Sơn 1 cái như của Hội nhưng
hết chỉ thêu rồi, bạn đi xin đâu được ít chỉ thêu về mình sẽ thêu tặng bạn. Chỉ
kịp nghe có thế tôi chạy ngay qua nhà của mấy bạn Búp, Duyến, Nhạn, Hiệu xin
chỉ thêu. May sao Trần Nhạn gom cho tôi được 1 mớ chỉ thêu xanh đỏ tím vàng.
Danh đã thêu tặng tôi 1 cái túi y như của Hội. Cái túi thêu của Danh theo tôi
vào tận B2 – miền Đông Nam Bộ, vào tận Sài Gòn ngày giải phóng 30-4.
Tóm lại ngày tôi chia tay lớp 12A K2 để nhập ngũ, lòng
tôi không gợn lên 1 chút xao xuyến gì vì không có 1 gương mặt bạn gái nào để
nhớ. Với tôi ngày đó thì Lê Phương Nga, Nguyễn Phương Nga hay Lê Khắc Chân Như
thì cũng như Đậu Văn Phúc, như Lê Văn Ngọ, như Nguyễn Khắc Chi hay Nguyễn Trung
Ngọc. Thậm chí là tôi còn thấy nhớ các bạn nam hơn nhớ các bạn nữ vì tôi thấy
chơi với con trai vui hơn, thoải mái hơn là chơi với con gái. Sau này có mấy
đứa bạn thân thì cũng toàn là nam, không có 1 bạn nữ nào. Tình hình này kéo dài
cho đến ngày tôi trở lại trường học với lớp 16D. Có ông bạn thân nói hay là tôi
bị gay, bóng, đồng tính gì đó. Tôi phải giơ tay thề là không hề nhé. Bằng chứng
là nếu con gái sờ vào tôi thì tôi thấy thích còn con trai sờ vào tôi thì nhột chịu
không nổi. He he.
Ngày tôi chia tay lớp 12A K2 để nhập ngũ, trong cuốn
sổ tay nhỏ của tôi đút sâu trong ba lô chỉ có mỗi Nguyễn Đình Anh lưu bút với 4
câu thơ:
Sách cũ anh đi còn để lại
Mai ngày bạn mới sẽ nâng tay
Hơi nồng trong ấy còn vương mãi
Nghĩa bạn tình thầy chẳng hề phai
4 câu thơ trên năm 1988 tôi khéo léo đưa vào trong 1
truyện ngắn có tên là Người bạn trên Cao nguyên tham gia cuộc thi viết về thầy
giáo và nhà trường do Bộ Đại học và Trung học chuyên nghiệp tổ chức và đã đạt
giải B không có giải A mảng văn xuôi. Tôi đã đọc truyện ngắn cho Nguyễn Đình
Anh nghe. Hắn thích lắm. Cuốn sổ với bài thơ ngắn của Nguyễn Đình Anh sau này
trên đường hành quân vào Nam, khi vượt qua vĩ tuyến 17 tôi phải tiêu hủy theo
mệnh lệnh của chỉ huy đơn vị vì bộ đội vào miền Nam không được mang theo dấu
vết từ miền Bắc, lỡ bị quân địch bắt thì lộ hết bí mật. Nhưng bài thơ của NĐA
thì tôi thuộc đến bây giờ. Đi họp lớp 12A lần này tôi rất muốn được gặp lại
Nguyễn Đình Anh là vì thế.
Đúng là Học với nhau 1 năm mà nhớ nhau suốt đời.
Nói thực lòng, chuyện tôi hay đi họp lớp và chưa bỏ 1
cuộc họp lớp nào từ to đến nhỏ không phải vì hội chứng, không phải vì đu trend.
Tôi đi họp lớp từ khi chưa ai đi, từ khi tôi còn rất bận rộn với công việc biên
tập ở đài truyền hình Bình Định và ở Đài TH cáp Quy Nhơn.
Tôi đi họp lớp chỉ vì mấy lí do sau: Tôi nghĩ đến
những bạn học, những đồng đội cùng đi lính với tôi đã ngã xuống trong chiến
tranh. Họ giờ này đang nằm yên dưới những nấm mồ ở các NTLS và chỉ mong được 1
lần chớp mắt để nhìn thấy bầu trời cũng không được. Tôi nghĩ đến những bạn bè
khác dù còn sống nhưng bị thương tật, bị bệnh tật đau ốm như ung thư, đột quỵ,
tiểu đường biến chứng, xương khớp, nhồi máu cơ tim... có người dù muốn đi từ
giường ngủ vô nhà vệ sinh cũng không được.v.v. Hà cớ gì tôi còn đi lại hoạt
động bình thường, có đủ sức khỏe, điều kiện các thứ thế này mà lại không đi khi
bạn bè kêu gọi. Trong lúc các bạn ban cán sự lớp (đã giải tán từ 50 năm trước),
ban tổ chức họp lớp tự nguyện vác tù và kia đã đứng ra lo liệu hết mọi thứ vất
vả thế, mất thì giờ thế để có được 1 cuộc họp lớp với những chỗ chơi, chỗ ăn,
chỗ ngủ rất ngon lành, mình chỉ book vé bay vù cái là xong, sao lại không đi.
Mình không đi thì ai đi. Không đi là phụ lòng bạn bè và tự thấy mình có lỗi.
Không đi là phụ lòng với bạn bè lớp 12A K2, những người đã tiễn tôi, nắm chặt
tay tôi ngày tiễn tôi lên đường nhập ngũ tròn 50 năm về trước (năm 2022 này là
kỉ niệm tròn 50 năm tôi chia tay bạn bè, chia tay trường, khoa đi bộ đội, tháng
9-1972). Đó là chưa nói vợ tôi lại rất ủng hộ tôi đi họp lớp dù đi hơi nhiều và
hơi dày.
Bởi họp lớp chính là 1 phần của cuộc sống.
