Chân dung mẹ qua "Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưa" của Nguyễn Duy

                                          

                                                              Chử Anh Đào

                             Bần thần hương huệ thơm đêm

                   Khói nhang vẽ nẻo đường lên niết bàn

                             Chân nhang lấm láp tro tàn

                   Xăm xăm bóng mẹ trần gian thủa nào

                             Mẹ ta không có yếm đào

                    Nón mê thay nón quai thao đội đầu

                             Rối ren tay bí tay bầu

                   Váy nhuộm bùn áo nhuộm nâu bốn mùa

                             Cái cò…sung chát đào chua

                   Câu ca mẹ hát gió đưa về trời

                             Ta đi trọn kiếp con người

                   Cũng không đi hết những lời mẹ ru

                             Bao giờ cho đến mùa thu

                   Trái hồng trái bưởi đánh đu giữa rằm

                             Bao giờ cho tới tháng năm

                   Mẹ ta trải chiếu ta nằm đếm sao

                             Ngân Hà chảy ngược lên cao

                   Quạt mo vỗ khúc nghêu ngao thằng Bờm

                             Bờ ao đom đóm chập chờn

                   Trong leo lẻo những vui buồn xa xôi

                             Mẹ ru cái lẽ ở đời

                   Sữa nuôi phần xác hát nuôi phần hồn

                             Bà ru mẹ…mẹ ru con

                   Liệu mai sau các con còn nhớ chăng

                             Nhìn về quê mẹ xa xăm

                   Lòng ta- chỗ ướt mẹ nằm đêm mưa

                             Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưa

                   Miệng nhai cơm búng lưỡi lừa cá xương…

                                      ( Rút trong Tuyển tập thơ Nguyễn Duy)

          Không thể kể hết những bài thơ hay của những đứa con thi sĩ viết dâng tặng mẹ của mình. Thử kể ra đây một vài câu như vậy: “Hồn con là mảnh đất màu/ Tiếng ru là hạt giống đầu mẹ gieo” (Lê Đình Cánh); “ Rất tự nhiên là ta nhớ mẹ/ Nhưng mẹ đã xa rồi/ Để ta thành con cái của làn hương” (Thi Hoàng); “Bầu bí lớn lên mà mẹ thì lớn xuống” (Nguyễn Khoa Điềm); “Xòe tay tính tháng tính năm/ Tính người, nào biết xa xăm cõi người/ Gié thơm ai đã gặt rồi/ Đồng quang bóng mẹ nắng nôi một mình” (Hữu Thỉnh); “Mẹ tôi tóc bạc răng đen/ Nhớ thương xanh thẳm một miền nhà quê” (Nguyễn Trọng Tạo); “Mẹ đâu mẹ của riêng anh/ Mẹ là mẹ của chúng mình đấy thôi” (Xuân Quỳnh)…Nguyễn Duy, trước khi viết về mẹ, đã có những câu thơ rất hay về bà, về cha: “Ta đi mơ mộng trên trời/ Để cha cuốc đất một đời chưa xong” (Về làng)

          Đã không ít người nhận định : Thơ lục bát của Nguyễn Duy hay như ca dao, hay hơn cả ca dao. Nhà thơ đã lấy một câu ca dao trĩu nặng lòng nhớ thương mẹ làm đầu đề cho bài thơ (và cũng không quên khép lại ở cuối tác phẩm). Hành động nghệ thuật này trước hết thu hút sự chú ý và kêu gọi sự đồng cảm nơi người đọc.Thời gian và không gian để tác giả cảm ngẫm về mẹ là ban đêm với hương hoa huệ thanh khiết trước bàn thờ. Cõi Niết bàn có thật không mà mẹ đã cả đời lam lũ nhọc nhằn? Nhìn vào một sự vật này mà tác giả liên tưởng đến một hiện tượng khác, rất tự nhiên và tài tình:

                             Chân nhang lấm láp tro tàn

                   Xăm xăm bóng mẹ trần gian thủa nào

          Đấy là một người mẹ nông dân nghèo khổ từ ngoài vào trong: “nón mê” (Lại nhớ câu thơ của Hoàng Trần Cương: Chiếc nón mê mẹ đội nửa đời người/ Khi thủng chóp lại trùm lên vại nhút); “Váy nhuộm bùn, áo nhuộm nâu bốn mùa”. Đã cùng cực (áo nhuộm nâu) lại còn có sự cùng cực hơn nữa (váy nhuộm bùn). Những chất liệu dùng để nhuộm ấy, lớp trẻ bây giờ liệu còn có biết chăng? Người mẹ này quanh năm đầu tắt mặt tối với những công lớn viêc bé có tên và không tên; “Rối ren tay bí tay bầu” Mẹ làm như thế là vì ai và cho ai? Cho mẹ chăng? Không bao giờ ! “Con cò lặn lội bờ sông…”, “Vì chồng em phải truân chuyên/ Nào ai xương sắt da đồng chi đây”. Đó là những câu trả lời xác đáng cho sự vất vả, hi sinh quên mình của mẹ.

          Mẹ không chỉ nuôi chúng con cao bổng hình hài bằng tương cà khoai sắn. Mẹ còn nuôi chúng con bằng một dòng sữa khác. Đó là những “Cái cò đi đón cơn mưa…”, “Đói lòng ăn nửa trái sung…”, những “Chàng ơi phụ thiếp làm chi…”, “Gió đưa cây cải về trời…”, “Thằng Bờm có cái quạt mo…”, những tháng năm “Mẹ ta trải chiếu ta nằm đếm sao”, những trung thu tháng tám “Trái hồng trái bưởi đánh đu giữa rằm” Tất cả, như tác giả viết : “Sữa nuôi phần xác hát nuôi phần hồn”. Tuổi thơ với những buồn vui lẫn lộn giờ đây hiện về một mực leo lẻo trong veo. Và tác giả khẳng định: “Ta đi trọn kiếp con người/ Cũng không đi hết những lời mẹ ru”  

          Mỗi đứa con trên đời có những cách khác nhau để tri ân mẹ. Với Nguyễn Duy, “Nhìn về quê mẹ xa xăm”, nhở về mẹ, tác giả so sánh: “Lòng ta- chỗ ướt mẹ nằm đêm mưa”. Phải là đứa con chí tình, chí hiếu tới mức nào mới viết được như vậy. Đây là cách biết ơn, nhớ thương pha chút dằn vặt, ân hận kiểu nước mắt lặn vào trong của những người từng trải. Nỗi niềm ấy không bao giờ lên da non, đeo đẳng, sũng ướt đến hết kiếp người...

                                                          PK. Ngày báo hiếu Mẹ.2014

                                                                      C.A.Đ